Visie en vooruitgang: Lessen voor de eenentwintigste eeuw

Nature en nurture

Nature en nurture Koen Devriendt inleiding De vraag of een menselijke eigenschap bepaald wordt door onze omgeving of door onze genen stelt zich in veel situaties. Als vader en zoon Merckx allebei goeie renners zijn, betekent dit dan dat Axel van zijn vader superieure genen heeft overgeërfd of komt dit doordat hij al van kleins af gestimuleerd werd om veel te fietsen en te trainen? Criminaliteit komt soms voor in bepaalde families. Betekent dit dat de neiging tot agressie aangeboren is of zijn deze personen slachtoffer van een ongelukkige jeugd? Is homoseksualiteit aangeboren of bepaald door de omgeving, of is het een vrije keuze? In bepaalde families zijn er meerdere vrouwen die borstkanker krijgen op jonge leeftijd. Werden zij allemaal blootgesteld aan gelijkaardige schadelijke invloeden uit hun omgeving of is er een erfelijke factor die hun een grote kans op borstkanker geeft? Is intelligentie bepaald door de kansen die iemand krijgt om te studeren, of is het genetisch bepaald? het nature-nurturedeBat: nature of nurture? De inleiding geeft slechts enkele voorbeelden van hoe we de vraag ‘genen of omgeving?’ in allerlei omstandigheden tegenkomen. De vraag is klassiek gekend als de nature-nurturevraag. Het antwoord op die vraag is belangrijk voor een hele reeks aspecten van ons dagelijkse leven. De nature-nurture- 126 koen devriendt vraag werd echter altijd zeer polariserend gesteld, vaak vanuit overtuigingen en opinies, eerder dan op basis van (wetenschappelijke) feiten. Men spreekt van het nature-nurturedebat. Extreme standpunten in dit debat kunnen veel leed veroorzaken zoals de volgende voorbeelden illustreren. Onze visie op de ideale maatschappij wordt mee bepaald door het relatieve belang dat we hechten aan genetische invloeden en omgevingsinvloeden op het gedrag van de mens. In de loop van de twintigste eeuw werden we geconfronteerd met twee tegengestelde politieke strekkingen, het nazisme en het communisme. Beide ideologieën wensten de ideale mens te verwezenlijken . Het nazisme baseerde zijn ideologie op de veronderstelling dat verschillen tussen rassen biologisch gedetermineerd zijn en verklaarde daaruit waarom niet alle rassen gelijkwaardig zouden zijn. Dit vormde de basis voor de eugenetica, het onderzoek naar het verbeteren van het mensenras . De eugenetica had eerder in verschillende landen al geleid tot sterilisatiewetten van onder meer verstandelijk gehandicapten, psychiatrische patiënten en minderheden. Het marxisme daarentegen beoogde een klasseloze maatschappij en dit kon enkel bekomen worden door de omgeving (de maatschappij) te hervormen. In naam van twee tegengestelde ideologie ën die steunden ofwel op nurture bij het communisme, ofwel op nature bij het nazisme, werden miljoenen mensen vermoord. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin het uitroeien van zogenaamde genetisch minderwaardige bevolkingsgroepen extreme vormen aannam, was de reactie begrijpelijk: het onderzoek naar ‘nature’ of genetische factoren als verklaring voor gedrag was niet meer aanvaardbaar. Vanaf dan was enkel onderzoek naar omgevingsinvloeden op het menselijk gedrag politiek correct . Zo raakte het onderzoek naar de biologie van gedrag op de achtergrond en werden omgevingsfactoren de belangrijkste verklaring voor het (menselijk ) gedrag of bepaalde eigenschappen in alle mogelijke wetenschappelijke disciplines. De heersende theorie was die van het onbeschreven blad. Bij de geboortewaseenmenseensoorttabularasa:hijwasvolledigkneedbaardoor de opvoeding en zijn omgeving. Men nam bijvoorbeeld aan dat het verschil in gedrag tussen jongens en meisjes enkel te wijten was aan de opvoeding. Dr. Money publiceerde in 1974 het verhaal van een eeneiige tweeling. Bij één van hen liep het fout tijdens de besnijdenis. Er werd toen beslist om dit kind zonder penis op te voeden als meisje. In zijn rapport benadrukte Money dat dit zonder enig probleem verliep. Deze visie, namelijk dat ‘gender’ bepaald werd door de opvoeding, heeft een enorme invloed gehad op de psychologie en de geneeskunde, meer bepaald in de behandeling van kinderen met ambigue genitalia, bij wie het geslacht niet meteen evident is bij de geboorte. Pas recent is duidelijk geworden dat deze visie verkeerd is. De jongen van nature en nurture 127 de eeneiige tweeling is intussen volwassen geworden en het werd evident dat hij zich nooit meisje gevoeld had. Hij heeft de mannelijke identiteit weer aangenomen en heeft een vrouwelijke partner. Een ander voorbeeld is autisme, één van de meest ingrijpende stoornissen die de ontwikkeling van een kind kan treffen. Deze kinderen vertonen onder meer belangrijke contactstoornissen. Vroege studies suggereerden dat autisme veroorzaakt werd door een opvoeding door afstandelijke, koele moeders, die algauw de naam ‘refrigerator mothers’ (koelkast moeders) kregen . Nu weten we dat autisme een genetische aandoening is. Als er al verschillen zijn in opvoeding door ouders van een kind met autisme...