Haven in de branding: De economische ontwikkeling van de Antwerpse haven vanaf 1900

Hoofdstuk 3. Goederenstromen

Goederenstromen 127 Hoofdstuk 3 Goederenstromen Begripsomschrijving 1. Zeehavens vormen belangrijke schakels in goederenstromen. In de haven vindt er overslag (throughput (E), transbordement (F), Umschlagg (D)) plaats. Van Dale definieert overslag als ‘het overslaan van goederen van het ene schip in het andere en in ruimere zin elke overgang van een vervoerwijze op een andere voor eenzelfde object (…)’.306 Overslag is een maatstaf voor de output van een haven. Die wordt meestal gedefinieerd in termen van een aantal ton (1.000 kilogram) per tijdseenheid (per jaar bijvoorbeeld). Vandaar dat overslag wel eens als synoniem voor de goederenstroom van een haven wordt gebruikt. Haast elke haven heeft een in- en uitgaande goederenstroom. In deze context worden begrippen als invoer, doorvoer, uitvoer, lossingen, ladingen, aan- en afvoer enzovoort vaak verkeerdelijk door elkaar gebruikt. Voor dit onderzoek is een correcte omschrijving en een nauwkeurig gebruik van deze begrippen cruciaal. De lossingen:„„ omvatten alle goederen die aangevoerd worden. Het gaat om goederen die in transit gelost zijn, goederen die uit het binnenland aangebracht worden en goederen die uit het buitenland ingevoerd worden . Aanvoer, invoer en lossingen zijn synoniemen. De ladingen:„„ omvatten alle goederen die afgevoerd worden. Het gaat om goederen, die in transit geladen zijn, goederen die naar het binnenland afgevoerd worden en goederen die naar het buitenland uitgevoerd worden . Afvoer, uitvoer en ladingen zijn synoniemen. 306. Van Dales Groot woordenboek der Nederlandse taal, Antwerpen, Utrecht, 1999, 2443/3. 128 Goederenstromen verplaatsen zich over zee en/of over land. Overzeese goederenstromen worden per zeeschip aangevoerd. In de haven worden deze goederen overgeslagen. Dit betekent dat ze uit het schip gelost worden en vervolgens ter plekke worden verwerkt door de havenindustrie of verder worden vervoerd. In dit laatste geval staan achterlandvervoersvormen zoals de binnenvaart, de spoorwegen of het wegvervoer te beschikking om de goederen over land naar hun bestemming in het achterland te brengen. Deze achterlandvervoersvormen, -modaliteiten of -modi verzorgen ook de aanvoer van goederen uit het achterland naar de haven. De door de achterlandmodi aangebrachte goederen worden ofwel door de havenindustrie verwerkt of aan boord van een zeeschip geladen. De samenstelling van het achterlandvervoer (het aandeel van elke modus in het achterlandvervoer) wordt de ‘modale verdeling’, ‘uitsplitsing’ of ‘modal split’ genoemd. De modal split geeft met andere woorden weer hoeveel procent elk van de modi (wegvervoer, spoorvervoer, en binnenvaart) in het totale achterlandvervoer van en naar de haven inneemt. Indien een goederenstroom over nationale grenzen heen ontstaat, moet deze internationale goederenruil volgens de economische logica de ‘goedkoopste ’ transportweg kiezen. Het is daarbij mogelijk dat deze weg exclusief loopt over de territoria van de beide handeldrijvende partijen, omdat bijvoorbeeld de gebieden naast elkaar gelegen zijn, of omdat tussen beide staten een niemandsland ligt (een oceaan bijvoorbeeld). Maar in vele gevallen zal de economische weg lopen over het gebied van een staat, die niet tot de handeldrijvende partijen behoort, en die de goederen langs de ene zijde zal zien binnenstromen en langs de andere zijde zien buitenstromen. Dit soort internationale goederenbeweging maakt het ‘doorvoerverkeer’, de ‘doorvoer’, het ‘transitoverkeer’ of de ‘transit’ uit van het land wiens territorium wordt ‘doorstroomd’ of ‘getransiteerd’. Het behoort verder ook tot de mogelijkheden dat er binnen het transitgebied ‘overslag’ plaats grijpt van een bepaald soort vervoermiddel op een ander (of op hetzelfde; van zeeschip naar binnenschip of van zeeschip naar zeeschip). Doorvoer kan als volgt worden ingedeeld: zuiver overzeese doorvoer:„„ transport op zeeschip met of zonder overslag in een zeehaven; zuiver overlandse doorvoer:„„ transport op overlandse vervoersmiddelen, met of zonder overslag; overzeese-overlandse doorvoer:„„ transport deels op overlandse, deels op overzeese vervoermiddelen, steeds met overslag in een zeehaven. Statistisch gezien kan het onderscheid tussen deze doorvoervormen niet worden gemaakt. De structuur van het doorvoerverkeer van de haven blijft grotendeels ongekend doordat men heel het verschijnsel op één plaats registreert (namelijk bij het zeeschip). Bovendien wordt de doorvoer pas na de Tweede Wereldoorlog als een afzonderlijke goederenstroom in de statistie- Goederenstromen 129 ken opgenomen. Omdat de doorvoer in Antwerpen vooral een overzeeseoverlandse karakter heeft, tellen we, om de doorvoer in de Antwerpse haven te ramen, de hoeveelheden op die uit zeeschip gelost zijn (voor doorvoer bestemd) en op zeeschip geladen (werkelijke doorvoer). Overzeese goederenstromen: lang leve de 2. diversiteit! Methodologie 2.1. Welke bronnen komen in aanmerking voor de constructie van een uitgebreide databank met betrekking tot de Antwerpse overzeese goederenstromen? De Tableau général du commerce de la Belgique avec les pays étrangers, kortweg ‘de handelsstatistieken’, bieden informatie over...