Geleerd in de tropen: Leuven, Congo & de wetenschap, 1885-1960

Bibliografische toelichting

BIBLIOGRAFISCHE TOELICHTING Dit boek gaat over leuven, Congo en de wetenschap. Over al deze domeinen bestaat al een zekere literatuur. Het basiswerk voor de geschiedenis van de universiteit is nog steeds het twintig jaar oude De universiteit te Leuven 1425-1985 (leuven 1986). Voor de periode na 1968 is daar recent Jo tollebeek & liesbet nys m.m.v. lieve Gevers, louis Vos en Ruben Mantels, De stad op de berg. Een geschiedenis van de Leuvense universiteit sinds 1968 (leuven 2005) bijgekomen. Over belgisch-Congo is bepaald meer geschreven – daarvan getuigt de Bibliographie historique du Zaïre à l’époque coloniale 1880-1960 (louvain-la-neuve tervuren 1996), gepubliceerd onder leiding van Jean-luc Vellut – al ontbreekt er nog steeds een goed, allesomvattend synthesewerk. een bibliografische terugblik op de stand van zaken in het onderzoek vindt men in Guy Vanthemsche , ‘The historiography of belgian Colonialism in the Congo’, in: C. levai ed., Europe and the World in European historiography (Pisa 2006) 89-119. Deze hoogleraar aan de Vrije universiteit brussel publiceerde eveneens La Belgique et le Congo. Empreintes d’une colonie 1885-1980 (nouvelle histoire de belgique 4) (brussel 2007), waarvan later eveneens een nederlandse vertaling zal verschijnen . In dit boek maakt Vanthemsche een bijzonder evenwichtige analyse van de economische en politieke gevolgen van de kolonisatie in belgië. De culturele en wetenschappelijke dimensie van het belgisch kolonialisme ontbreekt echter in het verhaal van Vanthemsche. Daarvoor kan men terecht in het proefschrift van Marc Poncelet, Sciences sociales, colonisation et développement . Une histoire sociale du siècle d’africanisme belge (Rijsel 1995), bij enkele verspreide bijdragen in de tweedelige Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000 (brussel 2001) of in de uitputtende inventaris die wordt 340 Bibliografische toelichting geboden in het driedelige Witboek van de Wetenschappelijke bijdrage van België tot de ontwikkeling van Centraal-Afrika (brussel 1962). Voor een bibliografisch overzicht van de geschiedschrijving over universiteiten in afrika – waaronder lovanium – kan men gebruik maken van Ruben Mantels, ‘Koloniale, overzeese , afrikaanse universiteiten. een blik op vijftig jaar universiteitsgeschiedschrijving ’, in: Nieuwsbrief universiteitsgeschiedenis, 11 (2005, 2) 8-14. Daarin wordt onder andere het werk van bernadette lacroix (Pouvoirs et structures de l’Université Lovanium (brussel 1972)) en Romain Yakemtchouk (L’Université Lovanium et sa Faculté de Théologie. L’action éducative de l’Université catholique de Louvain en Afrique centrale (Chastres 1983)) in perspectief gezet. Véél meer dan op literatuur, steunt dit boek op de studie van gepubliceerde bronnen en archieven, op de verwerking van brochures, tijdschriften, programmaroosters , jaarboeken en studentenblaadjes, op de nauwgezette lezing van memoires, uitgegeven en onuitgegeven rapporten, nota’s en verslagen. De belangrijkste verzamelplaats van al dit historisch materiaal is de leuvense Centrale bibliotheek met in het bijzonder haar universiteitsarchief en tabularium. Daar bevindt zich een ‘universiteitskamer’ waar het geheugen van de universiteit in boekenrekken is gestapeld: geschiedenissen van faculteiten en hoogleraren, documentatie met betrekking tot de studentenbeweging, een volledige reeks van de Annuaire de l’Université de Louvain (1835-1971) en een rek over het koloniale verleden van de universiteit staan er tot ieders beschikking. In de aangrenzende leeszaal kan men stukken uit het universiteitsarchief opvragen. Onder andere de rectorale archieven van Paulin ladeuze en Honoré van Waeyenbergh en het archief van de hoogleraar Gerard van der schueren kunnen er worden geconsulteerd. De jaarverslagen, briefwisseling, vergaderstukken van Raden van beheer en Rectorale Raden, faculteitsarchieven, statuten van verenigingen en notities van reizen en expedities die zij bevatten, vormen de ruggengraat van de hoofdstukken ‘slagkracht’, ‘Pioniers’, ‘bezielde Heuvel’ en ‘Dekolonisatie’. een afzonderlijke collectie binnen het universiteitsarchief vormt het archief en museum van het Vlaams studentenleven, waar onder andere documentatie met betrekking tot de verschillende koloniale studentenverenigingen wordt bewaard. naast de ‘universiteitskamer’ zijn er ook andere vindplaatsen. De archiefdepots van enkele missiecongregaties bevatten voornamelijk briefwisseling die een bijzonder licht werpen op de interne geschiedenis van de medische en landbouwkundige scholen in Congo (‘Zending’). behalve bij de maristen, waar ik geen toelating kreeg, kon ik archiefwerk verrichten bij de broeders van Onze- Bibliografische toelichting 341 lieve-Vrouw van lourdes in Oostakker, de broeders van liefde in Gent en de jezuïeten in Heverlee. In het aartsbisschoppelijk archief van Mechelen raadpleegde ik de jaarlijkse vergaderingen van de bisschoppen met de rector. In het kadoc tenslotte grasduinde ik in het omvangrijke archief van de scheutisten en het eveneens uitgebreide persoonlijk archief van edouard de Jonghe. net zoals in het afrikaans archief en het Diplomatiek archief op het ministerie van buitenlandse Zaken, het algemeen...