Met (het) oog op morgen: Opstellen over taal, taalverandering en standaardtaal

Moslim Bazarghan

25 Moslim Bazarghan Ik weet niet wie dominee De Frolle was. Ik weet zelfs niet of er ooit een dominee De Frolle heeft bestaan. Misschien wel niet. Ik zal dat eens nagaan, maar ’t is hier van geen belang. De naam is me in ieder geval al heel lang bekend, en wel uit de fameuze grammatica van M.C. van den Toorn, paragraaf 7.2.1, over de ‘zelfstandignaamwoordsgroep ’. Daar wordt Dominee De Frolle als voorbeeld gegeven van een zeker type woordgroep. Een naam om nooit te vergeten. Heb je die eenmaal gelezen, dan blijft hij je bij. En meteen ook wat Van den Toorn erover te zeggen heeft, waaruit maar weer eens blijkt wat een goed didact hij is. Moslim Bazarghan doet daar overigens nauwelijks voor onder. Ook hem ken ik niet persoonlijk, en misschien is de naam verzonnen , maar je vergeet hem niet. We vinden hem tussen de voorbeelden in de ans, de Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997, 200), maar in de eerste druk uit 1984 was hij er ook al. Hij staat er tussen de marxist Krol en de Belg Martens, dus misschien is de naam niet fictief. Het zou me trouwens niet verbazen als dit voorbeeld eveneens van Van den Toorn afkomstig is. Wat dominee De Frolle al heel lang kon, kan tegenwoordig moslim Bazarghan ook. Ik bedoel: in taalkundig opzicht. En ik meen daar een verklaring voor te hebben. Daarover gaat dit artikel. Zonder lidwoord Volgens de ans zeggen we koningin Beatrix, minister Winsemius en baron Casier zonder lidwoord, maar is er in de marxist Krol, de moslim Bazarghan en de Belg Martens wel een lidwoord nodig. We zeggen namelijk nietBelg Martensof moslim Bazarghan. Deregelmaatdiewe daarbij aan de dag leggen, komt er globaal op neer dat we bij rangen, 26 titels en aanduidingen van beroepen geen lidwoord gebruiken, en in andere gevallen wel. De ans lijkt zich ervan bewust dat deze regel niet heel precies is af te grenzen. Vooral de categorie ‘aanduidingen van beroepen of functies’ valt moeilijk nauwkeurig af te bakenen. Ik was het eerst wel eens met de ans. Maar ik stel vast dat menig taalgenoot er intussen anders over denkt. Ik hoor en lees geregeld combinaties van zelfstandig naamwoord plus eigennaam zonder lidwoord waar voor mijn, wellicht wat ouderwets, gevoel een lidwoord echt nodig is. Het ziet ernaar uit dat vooral de groep ‘aanduidingen van beroepen of functies’ zich de laatste tijd sterk uitbreidt. Gangbaar is nu bijvoorbeeld een zin als:| U hoorde pianist Leif Ove Andsnes. Toch werd in zulke zinnen nog niet zo lang geleden gezegd:| U hoorde de pianist Leif Ove Andsnes. Dit is dan nog een beroep. Dat geldt niet voor:|Binnendefractiebehoortze,metonderanderenboezemvriendVendrik, totdemeerlibertairevleugel(NRC/Handelsblad 25november2002);| De Duitse politie heeft Antwerpenaars Kitty H. en Steve D. donderdag aangehouden nadat ze met een toestel van P.I. Airlines geland waren in Frankfurt (De Morgen 3 oktober 1998);| ‘Mijn opa ligt hier begraven’, zegt Amsterdammer Sven Ariaans hoopvol (NRC/Handelsblad 16 mei 2003);| De beste dichter van de avond is ongetwijfeld Dordrechtenaar Maarten Das (NRC/Handelsblad 16 mei 2003). Of in combinaties met een bijvoeglijk naamwoord ervoor:| In een reactie laat Dordtse wethouder van volkshuisvesting en zorg, A.T. Kamsteeg, weten volledig achter de uitspraak van de rechter te staan (NRC/Handelsblad 2 januari 2004); 27| ‘Erg complex (...)’, maakte Frans minister van Buitenlandse Zaken Michel Barnier zondag bekend (De Morgen 9 november 2004);| Brits slaapdeskundige Neil Stanley legde aan de BBC uit dat (...) (De Morgen 16 oktober 2004). Of nog weer anders gevormd:|Frankrijkheeftvoordierolgisterenbelangstellinggetoond.Volgenshoofd vredesoperatiesGuehennoishethuidigeaantalvan700VN-militairenin Iturivolstrektontoereikend(NRC/Handelsblad13mei2003). Kortom: Belg Martens en moslim Bazarghan zijn intussen al niet zo vreemd meer. Ik denk dat in de volgende editie van de ans bladzijde 200 wel een beetje aangepast zal worden. Wat met koningin Beatrix en dominee De Frolle kan, kan tegenwoordig ook met moslim Bazarghan. Het wegvallen van het lidwoord lijkt zich trouwens niet te beperken tot groepen met een persoonsnaam, blijkens gevallen als:| (Er is) na bijna een jaar van onderhandelen overeenstemming bereikt over een nieuwe directeur voor Europese politiedienst Europol (NRC/Handelsblad 25 februari 2005);| Na een vier weken durende blokkade van regeringsstad La Paz (NRC/Handelsblad 7 juni 2005);| Hij is auteur van dertien boeken over mondiale economie en geopolitiek en commentator van dagblad Le Monde (NRC/Handelsblad 14 juni 2005). Het verschijnsel van het wegvallen van het lidwoord in dit soort groepen is wel eerder opgemerkt. Minstens al in 1950. Ik verwijs...