De levenskracht der bevolking: Sociale en demografische kwesties in de Lage Landen tijdens het interbellum

Immigratie(beleid) in Belgiëtijdens het interbellum,kansen benutten of gevaar weren?

415 immigratie(beleid) in belgië tijdens het interbellum, kansen benutten of gevaar weren? Frank caestecker Universiteit Gent M. lechat, hoofdcommissaris van de gerechtelijke politie blikte in 1950 terug op de immigratie tijdens het interbellum: “tot 1918 ging de buitenlandse bevolking zonder moeite op in de belgische samenleving, bood haar de voordelen van de specialiteiten die ze meebrachten en hun initiatieven op het vlak van handwerk en zelfs van industrie. Zij fungeerden als stimulans en aanvulling op de belgische bevolking. Daarna begon de buitenlandse bevolking toe te nemen aan een steeds sneller ritme… De vreemdelingen die aanvaardden om te werken in de mijnen om de autochtone tekorten aan te vullen, leverden een kostbare dienstaandeindustrieenbetaaldenhunschuldvanerkenningaanhetland dat hun broederlijk had onthaald. evenwel de anderen namen dikwijls het risico om het normale spel van de economische wetten te verstoren, zelfs sociale onrust te creëren… een zekere malaise begon te wegen daar de vreemdelingen een loonsverlaging aanvaardden, belgische arbeiders en ambachtslieden in de werkloosheid dreven, bepaalde handelstakken versjacherden of een handelsmonopolie verwierven. in meer dan één regio bemerkte men een xenofobe beroering die door de wijze politiek van de regering afzwakte.”(lechat, 1950: 349).1 De terugblik van lechat is een nationalistische kijk op immigratie en immigratiebeleid tijdens het interbellum. niet de belgen, maar immigranten creëerden de problemen. Door deze dichotomie diaboliseert lechat de immigranten en ontkent hij de heterogeniteit van de immigrantenpopulatie en tegelijkertijd depolitiseert hij met de verwijzing naar de ‘wijze’ politiek het interne politieke proces en beschouwt deze als louter een reactie op de bedreiging door de immigranten. 1 eigen vertaling uit het Frans. KOK_opmaak_23022010.indd 415 3/03/10 16:16 Frank Caestecker 416 het ‘wijze’ vreemdelingenbeleid is evenwel de resultante van een politiek proces dat veel ouder is dan lechat aangeeft. reeds op het einde van de 19de eeuw nam de belgische staat de eerste stappen om voor inwoners van belgië van buitenlandse nationaliteit een apart beleid uit te bouwen. onmiddellijk na de eerste Wereldoorlog plaatste de belgische overheid een aantal hindernissen voor buitenlanders die zich in belgië wilden vestigen, tijdens de economische crisis van de jaren 30 werd deze muur rond belgië versterkt en kregen alle buitenlanders in belgië te maken met een staat die hun mogelijkheden inperkte. een onderdeel van dit immigratiebeleid vormt de creatie van cijfers omtrent immigratie. sinds de 19de eeuw registreert het nationaal instituut voor de statistiek (nis) hoeveel personen uit het buitenland zich aanmelden bij de lokale autoriteiten voor een inschrijving in het bevolkingsregister. Wij hanteren deze jaarlijkse immigratieoverzichten zowel als bron voor de sociale realiteit van de migratie, als een vorm van officiële constructie van een migratierealiteit. Jean stengers (1993: 103) heeft gewezen op de ontoereikendheid van de immigratiestatistieken. hij weet dit vooral aan slordigheid, maar ook het gebruik van cijfers om de migratierealiteit in politiek correcte zin te conceptualiseren is een deel van de verklaring. De wijze waarop migratie werd vertaald in de immigratiestatistieken was immers ook een uiting van de manier waarop immigratie werd gepercipieerd. centraal in dit artikel staat de immigratie naar belgië en de publieke discussie die het uitlokte. onder meer deze publieke discussie zette de overheid aan om migratie naar belgië te proberen te sturen en de vestiging van buitenlanders te controleren. De overheid keek met haar lens naar deze migratie en de vraag in welke mate deze overheidslens bruikbaar is om de historische migratierealiteit te kennen wordt eveneens aangesneden in deze bijdrage.2 terwijl in de 19de eeuw belgië nog vooral een emigratieland was, werd het tijdens het interbellum een immigratieland. het aanzwellen van de immigratie naar belgië ging gepaard met een sterke diversificatie in de herkomst van de immigranten. immigranten van steeds verder weg vonden hun weg naar belgië. terwijl op het einde van de 19de eeuw de immigranten uit Frankrijk, luxemburg en nederland instonden voor 60 % van het aantal immigranten, kwamen uit deze drie landen iets minder dan de helft van de immigranten gedurende het interbellum. Deze immigratie uit de buurlanden beroerde nauwelijks de 2 Deze bijdrage gaat niet in op het politieke proces waarbinnen deze beleidsontwikkeling te situeren valt. voor een dergelijke analyse, waarin alle politieke actoren worden opgevolgd en hun machtspositie in het politieke veld worden geduid zie caestecker (2000; 2004b). KOK_opmaak_23022010.indd 416 3/03/10 16:16 Immigratie(beleid) in België tijdens het interbellum, kansen benutten of gevaar weren? 417 publieke opinie, terwijl de immigranten uit de niet-buurlanden wel onderwerp werden van een intense publieke...