Macedonian: A Course for Beginning and Intermediate Students

16. Cultural Sites in Macedonia

381 16. Cultural Sites in Macedonia 16.1 Pluperfects 16.2 Constructions with имал plus verbal adjective 16.3 Diminutives, continued 16.4 Review of prepositions 16.5 Collective plurals 16.6 Suffixes in word formation Спомени Вежба 1а: Семејството Наумовски е во Охрид. Танас им пишува писмо на дедо Петре и баба Елена во Торонто. Што мислите, за што им пишува? Прочитајте ги следните реченици и напишете ДА или НЕ: 1. Како си поминаа на свадбата. ____ 2. Како поминаа по патот од Канада до Македонија. ____ 3. За станот на Мира и Андреј. ____ 4. Како изгледа Скопје сега. ____ 5. За натпреварот во ракомет. ____ 6. Што правеа во Брајчино. ____ 7. Како се чувствуваат сите. ____ 8. Какво е времето. ____ 9. За посетата на Битола. ____ 10. За излетот во Свети Наум. ____ 1б. Слушнете/Прочитајте го писмото и проверете дали се вашите одговори точни. Најдете за кои други работи зборува Танас во писмото (има најмалку две). Драги наши, Како сте во Торонто? Чув дека времето таму било жешко. Стигнавме во Охрид пред два дена и овде времето е многу подобро отколку што беше во Скопје. Чисто е, дува пријатен, свеж ветар, само секој ден врне попладне. Утре одиме на излет до Свети Наум. Уморни сме од свадбата, патувањето, одењето по гости. Децата се добри, се интересираат за сѐ. Во Брајчино Бранко и Стојан се качуваа на секое дрво и цел ден трчаа надвор. Таму сега има туристи од целиот свет бидејќи Брајчино стана центар за еколошки туризам. Во Скопје од нашата последна посета многу работи се измениле. Градот е поголем, има насекаде нови современи згради, трговски центри, кафулиња, скулптури, продавници со секакви производи. Шетавме по чаршијата и на децата овој стар дел на градот им беше незаборавно доживување. Бeвме во галериjата во Даут-пашиниот амам каде што ги видовме сликите на некои од моите најомилени македонски сликари, Коџоман, Личеновски и Мартиноски. И некои понови коишто не ги знаев. На деветти се качивме 16 ♪ Лекција 16 382 на Водно до Пантелејмон. Градот се издолжува по текот на реката и тоа изгледа многу необично одозгора. Бевме дури и на Езерото Матка и со чамец отидовме до пештерата Врело што е една од најдлабоките подводни пештери во светот. Таму има многу убава природа. На патот од Скопје за Брајчино очекував суви, голи, жолти ридови, ама годинава сѐ беше зелено и здраво. Стоговите сено, овците, полињата со сончоглед и малите села во пазувите на планините ме вратија во годините на детството и младоста што ги поминав тука. По пат навративме во Курбиново каде што ја посетивме црквата Св. Ѓорѓија и ги разгледавме прекрасните фрески од дванаесеттиот век. Навистина оваа црква е мал бисер на човечката душа. Свадбата беше весела. Андреј е добро момче. Кога живеел во Битола му бил комшија на еден мој добар пријател. Работи во една фирма за компјутери и добро заработува. Значи Лилјана не треба да се грижи за сестра ѝ. Стојан беше малку разочаран дека Андреј нема ни магаре ни рок група. Игравме до доцна, a Андреј и Бранко ни свиреа на тапан. За среќа, саксофонот на Бранко остана во Торонто. За малку ќе пукневме од јадење. Лилјана и Мира беа среќни што сите ние бевме заедно. Се надеваме дека вие сте добри и здрави. Ние ќе се вратиме наскоро и ќе ви раскажеме за сите наши доживувања од родниот крај. Бранко и Стојан порачуваат посебно да го поздравите Зоки од нив. Останете со здравје, Танас Св. Панталеjмон Фрески Матка 383 Лекција 16 Вежба 2: Одговорете на следниве прашања: 1. Каде биле семејството Наумовски и што правеле до сега во Македонија? Кои места ги посетиле? 2. Ако сте биле во Македонија, кои места сте ги посетиле? 3. Ако не сте биле, кои места би сакале да ги посетите? 4. Како им се допаѓа Брајчино на Бранко и на Стојан? 5. Што правеле на свадбата? 6. Што дознавме за Андреј? 7. Зошто е Танас носталгичен? 8. Дали сте биле Вие на некоја свадба? Како беше? Како беа облечени гостите? Каква музика имаше? 9. Дали понекогаш ве фаќа носталгија? Кога? 10. Дали сте биле во некои цркви, синагоги или џамии? Како изгледаа? 16.1 Pluperfects In this chapter, you will learn several new verb forms. The pluperfect, called in Macedonian предминато време, is used to specify that an action in the past was completed prior to another action in the past; that is, a pluperfect sequences two past actions. Look at the following examples from English: The guests had already started eating when we arrived. We raced to the train station, but the train had already left when we got there. While both Macedonian and English have pluperfect forms that are similar in meaning, the Macedonian pluperfects are used much less often. You have learned that Macedonian has two perfects: a сум-perfect and an има-perfect. Both of these verb forms have corresponding pluperfect constructions. Speakers from different parts of Macedonia may use one of the pluperfects to the exclusion of the other. Nonetheless, you must learn to recognize both forms because they are used actively in the Macedonian standard language, particularly in written texts. 16.1.1 Formation of the pluperfects: Беше pluperfect The беше pluperfect is formed with the imperfect of сум and the appropriate form of the imperfect or aorist verbal l-form: ЖИВЕЕ бев живеел(а) бевме живееле беше живеел(а) бевте живееле беше живеел(а) беа живееле Лекција 16 384 НАПРАВИ бев направил(а) бевме направиле беше направил(а) бевте направиле беше направил(а) беа направиле If there are clitics, they typically precede the imperfect of сум. The negative particle will precede the clitics: (не) + indirect + direct + беше + l-form Some speakers, however, may place the clitics between the imperfect of сум and the verb, i.e the word order in the pluperfect is not as rigid as in the l-past. (не) + беше indirect + direct + l-form Кога ти се разбуди, јас веќе ти го бев купил весникот. Кога ти се разбуди, јас веќе бев ти го купил весникот. When you woke up, I had already bought you the newspaper. 16.1.2 Meaning of the беше pluperfect The беше pluperfect is most frequently used with a perfective, aorist l-form to specify that one action was completed prior to another action in the past. Кога ти се разбуди, јас веќе ти го бев купил весникот. When you woke up, I had already bought you the newspaper. Томе беше лут бидејќи Драган не му се беше јавил долгу време. Тome was mad because Dragan hadn’t contacted him for a long time. Вежба 3: Put the following verbs in the беше pluperfect for all persons, as in the table below: 1. заработи, 2. запали, 3. разгледува, 4. стигне, 5. чита, 6. испие, 7. разбере, 8. влезе јас бев купил(а) ние бевме купиле ти беше купил(а) вие бевте купиле тој беше купил тие беа купиле таа беше купила тоа беше купило 385 Лекција 16 Вежба 4: Пополнете ја соодветната форма на предминато време со беше: 1. Кога Милан го бараше весникот на масата, некој веќе го _____ _____ (земе). 2. Стојан ја _____ _____ (скрши) раката пред да патува во Македонија. 3. Нашето семејство веќе _____ _____ (се пресели) во Канада кога јас се родив. 4. Кога влеговме во театарот, филмот _____ _____ (почне). 5. Ние ____ _____ (отиде) неколку пати кај нив пред тие да дојдат еднаш кај нас. 6. Во Белград Константин Миладинов дозна дека турските жандари го _____ _____ (затвори) брат му Димитар. 7. Не можеше да ја најде Елена, затоа што _____ _____ (излезе) порано. 8. Тој почна да вика. Ние никогаш порано не го _____ _____ (виде) толку налутен. 9. Драган ми подари една книга за роденден, а јас ја _____ _____ (купи) истата книга пред неколку дена. 10. На плажата запознав еден странец кој само пред неколку дена _____ _____ (дојде) во Дојран. 16.1.3 Formation of the pluperfects: Имаше pluperfect The имаше pluperfect is formed with the imperfect of има and the invariant neuter form of the verbal adjective: имав направено имавме направено имаше направено имавте направено имаше направено имаа направено If there are clitics, they will precede the има verb form, and the negative particle will precede the clitics: (не) + indirect + direct + имаше/немаше + neuter verbal adjective Му го имав испратено писмото, пред тој да ми се јави. I had sent him the letter before he called me. Не му го имав / Му го немав испратено писмото, пред тој да ми се јави. I had not sent him the letter before he called me. 16.1.4 Meaning of the имаше pluperfect and contrast with the беше pluperfect Typically, the имаше pluperfect designates the past result of an action in relation to another action in the past. И порано имав видено убави слики во Македонија, ама тие што ги видов оваа година во Галеријата беа уште поубави. I had seen beautiful paintings in Macedonia before, but those that I saw this year in the Gallery were even more beautiful. Лекција 16 386 The distinction between the two pluperfects can be demonstrated by the following examples. In the first example, the emphasis is on the sequencing of two events. А. Јас само што се бев сретнал со новиот цимер, кога влегоа моите стари пријатели. I had just met my new roommate, when my old friends came in. In the second example, the focus is on the result of the meeting prior to the current event. Б. Кога влезе мојот нов цимер, веднаш го познав. Го имав сретнато порано, на Карнивалот во Струмица. When my new roommate came in, I recognized him right away. I had met him last year at the Carnival in Strumica. Вежба 5: Пополнете ги следниве реченици со соодветната форма на предминато време со имаше: 1. Бранко го _____ _____ (гледа) филмот и затоа му беше здодевно. 2. Сакавме да ги честиме, но тие веќе ја_____ _____ (плати) сметката. 3. Jас ќе го испратев писмото, но маж ми веќе го _____ _____ (испрати). 4. Никола ќе ја купеше оваа куќа, но други луѓе веќе ја _____ _____ (купи). 5. Ристо не можеше да излезе со пријатели затоа што ги _____ _____ (не заврши) домашните задачи. 6. Пријателите на Стојан _____ _____ (јаде) полнети пиперки порано. 7. Снежана ја _____ _____ (напише) пораката пред да си легне. 8. Сакав да земам од тортата ама Мурџо ја _____ _____ (изеде). 16.2 Constructions with имал plus verbal adjective In Лекција 12, you learned that Macedonian developed a distinction between the aorist and imperfect on the one hand, and the l-past on the other. When a speaker chooses to narrate a past event in the aorist and imperfect, he is vouching for the narrated facts; when narrating those same events using the l-past...