Tikbalo'ob yéetel in nool / Conversaciones con el abuelo
- Tikbalo'ob yéetel in nool / Conversaciones con el abuelo
Tikbalo'ob yéetel in nool
Il a wil bix in ts'íibtik in k'aaba'-ku ya'alik teen ka'ach ts'o'ole' ku ts'íibtik yéetel jats'uts' ts'íibo'ob u wo'ojilo'ob u k'aaba'. Leti'e' ku máansik ka'ach ya'ach súutuko'ob utia'al u meentik kisibche'ob yéetel mayakche'ob, utia'al u jóo'sik u sóoskilil kij, bey xan u meentik usbil payt'ano'ob ku ketiko'ob mejen kéejo'ob yéetel ch'íich'o'ob. In yáax t'inkanil paaxe' junp'eel táax che' yéetel sóoskil, meenta'ab meen u yaamaj yáanal u che'el junpéel ch'ujuk pak'áal. Tu ka'ansen in t'an u bech'ilo'ob k'áax, in meent wóolis áak'o'ob utia'al u k'a'axal si' yéetel in yéey u jach ma'alobil yi'inaj utia'al le paak'alo'.
Óoli' tuláakal k'iino'be', in suku'uno'ob yéetel in láak'o'ob kak much'ikbáal ka'ach aktáan u k'aan, te' xa'anil naj tu'ux ku yantal, yéetel k'óoben bey xan kúuchil jaanal, utia'al ak wilik yéetel ak wu'uyik u tsikbal t'aano'ob: popol t'aano'ob, ba'alob úucho'ob tu kuxtal, kaylajo'ob, ikt'aano'ob, chíikulil t'aano'ob, e'esajo'ob. Tuláakal tsikbal t'aane' yaan u kuxtal, kex ka' u ka'aten tsikbalt tuláak k'iine', jela'an yéetel jach ma'alob u yu'uba'al. Bix u juum u t'aan, u jéetstik juumo'ob, ba'alob túumbentak ti' junp'éel tsikbal t'aan wa bix u k'éexel ba'ax ku tsolik, ku meentiko'ob ka'ach u t'iilil ak xikin yéetel ak wicho'ob ti' le tsikbalo'.
Táan in wu'uyike', u t'aano'obe' ku bisikeno'ob ich tu k'áaxil u Petenil Yucatán yéetel kin súutul ka'ach kolnáal ku suut tu najil [End Page 196] yéetel junkúuch muumun nalo'ob, tso'ok u tsa'ik sakab ti' aluxo'ob, uk'uj meenta'an yéetel ixi'im béeyxan kaab ku k'ubik ti' le mejen ik'wíiniko'ob bey mejen paalalo'obe', chen ba'ale' ku kanáantiko'on ich kool ti' ooko'olo'ob yéetel ba'alche'ob wi'ijtako'ob . Tin wilaj ich u t'aan u jach nojochil kéej tu ts'onaj utia'al u tséentik u paalal; tin wilaj Xtáabay, ko'olel chowak u ts'otsel u pool yéetel nuktak u yiimo'ob, ti' áak'abe' ku satik u yóol kala'ano'ob saatalo'ob tu t'uubulil áak'ab, ku t'abik u yóolo'ob utia'al u bisiko'ob ich u lóobil le k'áaxo' yéetel tu sáastale' ku yaajalo'ob ich k'i'ixo'ob wa ich junpéel sajkab.
U juum u kaale' ku k'uchuj tu juum in kaal; u táano'obe' ku kuláankilo'ob tin k'abo'ob bejala'ak táan in jit'ik k'ay t'aano'ob utia'al in bin tu paach u pe'ech'ako'ob ka' in kaxkinbal. Táan in tsíibe' u waya'as in chiich Herminia Gutierrez Teh ku k'uchul ti' teen, u ki'iki juum u k'aayo'ob yéetel u k'aytáano'ob, u etsna' Popol Wuj, u ki'ibokil u ts'aakankil xíiwo'ob yéetel u tsolante', tuláakal le la' yéetel ulaak' utia'al junpéel tumben ts'iib ka' u ts'áati' u jach k'a'ananil u ka'ansajo'ob. Ti' le súutuka' kin we'esik te'ex Sayab k'áak, k'ayt'áan utia'al u k'a'ajsijil ku meentik ma' xu'ulul tsikbal yéetel in nool, meen ka'aj kiime', ken k'uchken ka'ach tin...
