In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content:

  • Ja’alil, and: Otoño, and: Síibal, and: Dádiva, and: Eek’jo’och’eenil, and: Oscuridad
  • Marisol Ceh Moo

Novelista, cuentista, ensayista, poeta, traductora e intérprete en lengua maya. Entre sus obras publicadas se encuentran: Pay wakaxil (Torero) 2007; X-Teya u puksi’ik’al ko’olel, (Teya, un corazón de mujer) 2008; Jats’uts’ilo’ob xibalbaj, (Jardines de Xibalbaj), 2009; Jelipe (2010); U kimil ah ch’ana’at (La muerte del adivino) 2010; Kaaltale’ ku xixkunsik u jel puksi’ik’alo’ob (El alcohol también daña otros corazones) 2010; Sujuy K’iin (Día sin mancha) 2011; T’ambilak men tunk’ulilo’o (El llamado de los tunk’ules) 2011; Obras inéditas: Mila, De Mujeres y tragedias, Tres piedras en el Sol, El costo de la brujería y Pueblo descompuesto. Como poeta, escribe poemas para preludio en recitales de jazz y bossa nova. Es Integrante del Sistema Nacional de Creadores del Arte (SNCA) del Fondo Nacional para la Cultura y las Artes (Fonca) del Conaculta. En el 2014 gana el premio Nezahualcóyotl.

Ja’alil

Tu yanal u sawal ja’ail ja’ajalile’,kin molik tuláakl in yaxk’iinil ich xoot’ilo’ob,in tikín le’eil k’abo’ob,in k’abo’ob,k’ab ich ak’olil,Jumilo’ob jach k’a’am ku bisik tuláakal sawayil,Ku bino’ob ti’ k’iino’ob ts’ò’o u xulo’ob,Jun p’èel taakil kuxtal wa kimil ti’ jun súutuk.

Bejla’ ti’ k’ajoltaj jun p’èel muk’yaj, taj yaajil,Le ma’ tu ya’alaj, le ku tal ich box tuunicho’ob,ti’ baakel kimeno’ob ku mek’ikubao’ob ich sajkil,mina’an u beejil,je’ bix téech, je’e bix teen…Ti’ k’iino’ob bino’obo’, oken ta kuxtal.

Bejla’e’, tuláakal biníj,ma’ tu beytal mul kuxtal,ts’ó’ok kimil,kimo’on tu yo’olal k siip’il ti’ k’iin,tu yo’olal jun p’èel yaabil’aj, ma’ síiji’.

Otoño

Bajo las gotas de otoño,recojo mi primavera despetalada,mis manos de hojarasca,mis manos,manos de llanto,Sonoros lamentos que ocultando el silencio,se funden en los tiempos idosAñoranza de vivir y morir un instante.

Hoy, he conocido el dolor verdadero,el que todos callan,el de los diamantes negros,de fósiles que se abrazan temerosos,Sin destino,como tú, como yo…En tiempos idos, nos habitamos.

Hoy, las historias se fueronya no podemos habitarnos,hemos fenecido,muertos por el castigo del tiempo,por el olvido del amor, que nunca existió. [End Page 211]

Síibal

Ta xot’aj in nojchil taia’al a k’ubik ti’ u jel máakta xot’aj in kuxtal tia’al a ts’aik ti’ u jel máakta xot’àj in puksi’ik’al taia’l a ts’aik ti’ u jel máakxot’najech, xot’najech, xot’najech…Ta túukultaj a ts’aik jun xet’ ti’ téenku beytal ka’ach in k’ubikimbaj ti’ téenin puksi’ik’al, in nojchil, in kuxtal, teen.

Eek’jo’och’eenil

Ich u k’ab aak’abile’,Kin mek’inbaj tu k’ab aak’abil,Kin k’ubík in peel tu yo’olal ma’ in ch’ik u jel k’eban,Tek i iik’alil tuláakl k’as,In eet’el laj pixa’an yéetel k’ank’anil,Ku jantkubaj,K’an siniko’ob ku pixko’ob yéetel ya’ab balo’ob ucha’an,Ko’oleo’ob u muts’maj u yicho’ob,Ku mano’ob yook’ol u beejil in k’iik’el,in iik’ale’ ku bookintik:xibalbá, J Metistófeles, J Satán,in ta’akmaj jun p’èel in puksi’ik’al ku kikilaankil,ba’ale’ ma’ tu jum k’a’am, ma’ sasili’,jun jun p’eel u jume’ ku bis’ik in woot’el,ku jets’ik bey box peepeno’obe’ku meek’iko’ob tuláakl taalamilo’ob,máaxo’ob u tu’usmajo’ob u che’ejo’ob yook’ol kaab.

D...

pdf

Share