Na Kanawai o ke Aupuni Hawai'i, Mahele 1 = Laws of the Hawaiian Government, Part 1

E ho'opuka kēia māhele o ka puke pai i nā palapala aupuni. 'Oiai ua ho'opuka mua 'ia nā kumukānāwai a pau o ke aupuni mō'ī Hawai'i ma nā pukana mua 'ehā akula o nēia puke pai, ho'omaka kēia pukana i ka ho'opuka hou 'ana, ma ke ka'ina i pa'i mua 'ia, i nā kānāwai 'ōlelo Hawai'i a pau o ke aupuni e mālama 'ia nei ma nā waihona palapala kahiko.

Ua kau 'ia ka mua a me ka lua o ia mau kānāwai ma ka lā 8 o Malaki, 1822, no ke kāohi 'ana i ka ho'ohaunaele 'ana o nā kelamoku a me nā malihini 'ē a'e. Ua kau 'ia ke kolu o nā kānāwai ma ka lā 29 o Malaki, 1824, no ke kāohi 'ana i ka inu lama 'ana, a ua kau 'ia ka hā ma ka lā 5 o Nowemapa, 1824, no ke kāohi 'ana i ke kalaima. Aia ia mau kānāwai 'ehā ma ka 'ōlelo Pelekānia wale nō, no laila, 'a'ole ho'opuka hou 'ia ma ka puke pai nei.

Ua kau 'ia ka lima o nā kānāwai ma ka lā 2 o Iune, 1825, no ka helu 'ana i nā lula o ke awa kū moku o Honolulu, aia ma lalo iho nei ma ka 'ōlelo Hawai'i a me kona unuhina 'ōlelo Pelekānia mai ia manawa mai nō. Ua ho'opuka 'ia ma ka pelaha. Forbes 606 (I:425); Ballou 19; Westervelt 41.

1. HE MAU KANAWAI, NO KE AVA O HONORURU, OAHU.

I.

Na arii moku a pau ke ku mai i keia aina, e hoike lakou i ka palapala a ka moku, a me ka inoa o na kanaka o ka moku o lakou, i ike ka Pailota ka me nana e malama ke ava: aore hoi e waihoia iuka ko ka moku kanaka, ke ore ae aku ma ka palapala, ke arii malama i ka aina. I na waiho waleia ke kanaka iuka, e uku mai hoi ke arii moku i ko uka arii kanakolu Dola.

2. II.

Aore roa e holo wale aku ka moku no loko aku o ke ava, ke ore roaa aku ka palapala a ka me nana e malama ke ava, ke hoike aku a ua pau ke kanawai o ke ava i ka malamaia; he pono hoi e roaa mai ia ia hookahi Dola no ua palapala la.

3. III.

O kanaka o ka moku ke holo malu mai lakou iuka, e hopuia lakou a paa a (i ore hoihoiia i ko lakou moku) e hoohanaia lakou i ka hana ikaika eono malama.

1. HE MAU KĀNĀWAI NO KE AWA O HONOLULU, O'AHU

I.

Nā ali'i moku a pau ke kū mai i kēia 'āina, e hō'ike lākou i ka palapala a ka moku, a me ka inoa o nā kānaka o ka moku o lākou, i 'ike ka pailaka¹ ka mea² nāna e mālama ke awa: 'a'ole ho'i e waiho 'ia i uka ko ka moku kānaka, ke 'ole 'ae aku ma ka palapala, ke ali'i mālama i ka 'āina. Inā waiho wale 'ia ke kanaka i uka, e uku mai ho'i ke ali'i moku i ko uka ali'i kanakolu kālā.³

2. II.

'A'ole loa e holo wale aku ka moku no loko aku o ke awa, ke 'ole loa'a aku ka palapala a ka mea⁴ nāna e mālama ke awa, ke hō'ike aku a ua pau ke kānāwai o ke awa i ka mālama 'ia; he pono ho'i e loa'a mai iā ia ho'okahi kālā⁵ no ua palapala lā.

3. III.

'O kānaka o ka moku ke holo malū mai lākou...