Europa, interdisciplinariteit en wetenschap: Lessen voor de eenentwintigste eeuw

De toekomst van de E.U. – De E.U. en de toekomst

de toekomst van de eu – de eu en de toekomst 15 De toekomst van de EU – De EU en de toekomst Herman Van Rompuy de eUroPese GedacHte en de beGinJaren Onlangs was ik in Brazilië en iemand in het gezelschap vroeg me naar het geheim van de Europese Unie. ‘Kunnen we in Latijns-Amerika niet hetzelfde doen als wat jullie in Europa gedaan hebben?’ Ik heb hem moeten antwoorden dat ik natuurlijk hoopte dat er een dag zal komen dat er ook een soort Latijns-Amerikaanse Unie zou zijn, maar tegelijk voegde ik eraan toe dat ik hoopte dat die niet op dezelfde manier zou tot stand komen als in Europa. De Europese Unie is namelijk gebouwd op de graven van tientallen miljoenen onschuldige burgers en soldaten. Europa is ontstaan als gevolg van de oorlog, onder de roep ‘Nooit meer oorlog’ en onder het idee van vrede en verzoening. Verzoening is waarschijnlijk het moeilijkste dat mensen ervaren in het leven en in het samen leven met elkaar. De Europese gedachte is eigenlijk ontstaan op de puinhopen van de wereldoorlogen. Vandaag spreken we over een unie van waarden, maar ze is eigenlijk gebaseerd op de negatie van alle waarden. Europa is ontstaan op de ‘onwaarden’ die in de jaren 1930 en tussen 1940 en 1945 welig getierd hebben op het Europese vasteland. De EU was een antwoord op de barbaarsheid van de oorlog; de Europese gedachte is tot stand gekomen als een soort van noodkreet. Dát is de diepe inspiratie. Ik ben zelf geboren in de periode van de babyboom na de oorlog en ik heb de verschrikkingen van de oorlog niet gekend. Toch zijn die lange tijd in het collectieve 16 herman van rompuy bewustzijn blijven voortleven. Uit dat gevoel van nooit meer oorlog is de Europese gedachte ontstaan. De vaders van de Europese Gemeenschap hebben er niet meteen een groots project van gemaakt; er was zeker geen sprake van een ‘Verenigde Staten van Europa’. Neen, ze gingen op een praktische wijze te werk, vertrekkende van de idee: als we nu eens met kolen en staal beginnen – daar was de oorlogsindustrie op gebaseerd – en die industrieën onder supranationaal bestuur brengen? De individuele lidstaten kunnen dan alvast geen oorlog meer voeren met elkaar, want datgene wat ze nodig hebben om oorlog te voeren is onttrokken aan de nationale soevereiniteit. De Europese gedachte is op die weg verder gegaan tot en met de euro. De vaders van de Europese gedachte hebben gekozen voor een stapsgewijze aanpak maar daarin heel zwaar gemotiveerd door wat ze hebben meegemaakt tijdens de oorlog. Begin jaren 1950 ontstond aldus de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), terwijl de eigenlijke euromarkt vorm kreeg vanaf 1958, oorspronkelijk met 6 landen. De centrale idee was het creëren van één gemeenschappelijk Europees tarief om dan langzaamaan de douanetarieven weg te werken op de nationale markten. Op dat ogenblik waren we nog maar met 6 landen: de Beneluxlanden, Frankrijk, West-Duitsland en Italië. Daarna werd de nieuwe Europese binnenmarkt verder uitgebouwd met 15 landen en zo steeds meer. De euro is een voorbeeld van een pragmatische en tegelijk revolutionaire aanpak. Economisten en historici kunnen zich herinneren dat er ooit landen zijn geweest met verschillende munten, bijvoorbeeld Duitsland in de negentiende eeuw. Met de euro nemen we het risico 16 landen te hebben met één munt, historisch gezien is dat een enorm aantal. Men spande de kar voor de wagen en concludeerde: hier zal een grote dynamiek uit ontstaan. Want van zodra men met één munt werkt, zal men steeds meer moeten gaan samenwerken. Dat is, weliswaar met vallen en opstaan, waar gebleken. Een gemeenschappelijke munt is inderdaad de trigger geweest om verder samen te werken. Op die manier hebben we een common destiny, net zoals kolen en staal dat in het begin ook waren: ze verbonden ons lot aan elkaar. We zijn nu gedoemd om in vrede met elkaar te leven, omdat we geen oorlog meer kúnnen voeren; we hebben immers geen instrumenten meer om oorlog te voeren. Dus opnieuw een hele pragmatische, vindingrijke manier vol risico’s om de Europese gedachte gestalte te kunnen geven. de toekomst van de eu – de eu en de toekomst 17 na de koUde oorloG Na de Koude Oorlog voegde zich een tweede golf van landen bij de Europese Gemeenschap. Maar hoe eindigde die Koude Oorlog dan wel? Er heerste een grote rivaliteit tussen de economische systemen van de...