Europa, interdisciplinariteit en wetenschap: Lessen voor de eenentwintigste eeuw

Sekse en gender: resultaat van een oeroude bacteriële infectie?

sekse en gender: resultaat van een oeroude bacteriële infectie? 195 Sekse en gender: resultaat van een oeroude bacteriële infectie? Arnold De Loof inleidinG Heteroseksuelevoortplantingiszoalomtegenwoordigindewereldrondom ons, dat het bijna vanzelfsprekend lijkt dat deze vorm van voortplanting er altijd geweest is, met name vanaf het ontstaan van ‘leven’. Meer specifiek wat de mens betreft, staat de passage uit Genesis in de westerse wereld in eenieders geest gegrift: ‘En God schiep de mens, als Gods beeld schiep Hij hem; Man en vrouw schiep Hij hen. Toen zegende God hen en sprak tot hen: Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt U; bevolk de aarde en onderwerp haar.’ En dat de mens als soort dit goed heeft opgevolgd, blijkt uit het feit dat we – sinds de verwerping uit het paradijs – nu al met meer dan 6 miljard mensen zijn. En dat de mens zich niet anders kan voortplanten dan op een heteroseksuele manier, wat dus een bijdrage vereist van zaadcellen afkomstig van de man en van eicellen geproduceerd door de vrouw, draagt uiteraard bij tot het beeld van die vanzelfsprekendheid. En over die vanzelfsprekendheid wordt zelden nog (diep) nagedacht. Wie weliswaar nieuwe inzichten wil verwerven, doet er goed aan op tijd en stond datgene wat zo vanzelfsprekend lijkt, toch maar eens aan een kritische analyse te onderwerpen en de vraag te stellen of een gegeven verkla- 196 arnold de loof ring voor een bepaald fenomeen, soms al lang geleden geformuleerd, nog wel stand houdt, rekening houdend met de immer evoluerende vooruitgang in vele disciplines. Goede gelegenheden daarbij zijn keerpunten in het denken in een bepaalde discipline. Wat de biologie betreft, is dat keerpunt er al gekomen. Het dynamische wereldbeeld, gestoeld op inzichten van de evolutietheorie, is hoe langer hoe meer aan het doordringen in het algemene denken, niet alleen in de biologie en de exacte wetenschappen in het algemeen, maar evenzeer in de filosofie en de humane wetenschappen. Het vervangt statische wereldbeelden, zoals we die bijvoorbeeld in Genesis of in andere theorieën terugvinden. Het is precies de kernidee van de evolutietheorie die een nieuw inzicht in de klassieke opvattingen over sekse/gender noodzakelijk maakt. Inderdaad , volgens de huidige inzichten was er gedurende ongeveer 1 miljard jaar na het verschijnen van de eerste voorouderlijke cel op aarde, de bacteri ële ‘progenoot’ (term geïntroduceerd door Carl Woese) die ongeveer 3,5 miljard jaar geleden ontstond, alleen ongeslachtelijke voortplanting door celsplitsing, dus zonder ei- en zaadcellen. De vraag rijst dan: was de ‘uitvinding ’ van voortplantingscellen dan toeval, en zo ja, hoe moeten we ons dat voorstellen? En last but not least, zullen de eventuele nieuwe inzichten ons maatschappelijk denken over de verschillende aspecten van de voortplanting beïnvloeden? Homoseksualiteit resulteert bijvoorbeeld niet in nakomelingen. Dat zou impliceren dat die vorm van seksualiteit genetisch al had moeten zijn weggeselecteerd. Toch blijft die gendervorm in min of meer constante percentages aanwezig in de populatie, en dit wereldwijd. Wat ziet de huidige redeneerwijze (allemaal) over het hoofd? GENErATIO SPONTANEA VersUs eVolUtie Tot Louis Pasteur (1861) ontdekte dat bacteriën helemaal niet spontaan ontstaan (generatio spontanea) op steriele voedingsbodems dachten sommigen dat bepaalde diersoorten (bv. palingen, vliegenmaden en zelfs muizen ) uit het niets ontstonden. Die idee bood een gemakkelijk te verstane verklaring voor de vele soorten dieren en planten die wij rondom ons zien: nu en dan geschapen door een almachtige schepper, of gewoon spontaan tot stand gekomen uit het niets, de novo. Men moet een boer uiteraard niet proberen wijs te maken dat, als hij een muis vindt die niet meer weg kan uit een meelton, dat die muis daar uit het meel is ontstaan. Die boer weet sekse en gender: resultaat van een oeroude bacteriële infectie? 197 natuurlijk dat muizen jongen krijgen en dat die ene muis gewoon in de ton gevallen is en er niet meer uit kon. Darwin dacht zoals de boeren. Na 150 jaar Darwin (2009 was het Darwinjaar) zal elke student nu wel weten dat Darwin niets vandoen had met de generatio spontanea-opvattingen , maar dat hij zijn inzichten haalde uit de selectiemethoden die de boeren bij de veredeling van dieren en planten toepasten: overerving van erfelijke kenmerken van ouders op nakomelingen. De kerngedachten van het (neo)darwinisme zijn: Er is geen generatio spontanea. Alle organismen stammen af van een ouder(paar) dat op zijn beurt weer afstamt van een ouder(paar), dat op zijn beurt weer afstamt van... enzovoort. En dit tot aan de progenoot, de eerste levensvorm op aarde...