-
Het semantisch geheugen
- Leuven University Press
- Chapter
- Additional Information
het semantisch geheugen 171 Het semantisch geheugen Gert Storms drie VerscHillende GeHeUGensystemen Tot in de tweede helft van de jaren zestig werd de psychologie gedomineerd door de behavioristische traditie, waarin de mens bestudeerd werd als een zwarte doos en enkel wetmatigheden in termen van reacties op prikkels werden in kaart gebracht. In deze traditie was het taboe om onderstellingen te maken over mentale processen. Een kleine halve eeuw geleden kwam de cognitieve psychologie tot ontwikkeling, waarin de informatieverwerkende capaciteiten van de mens het belangrijkste onderzoeksobject werd. Deze omwenteling, geïnitieerd door de linguïst Noam Chomsky, werd nog versneld door de ontwikkeling van digitale computers, de eerste machines die in staat waren tot het bewaren en verwerken van aanzienlijke hoeveelheden informatie. Het is rond deze tijd dat psychologen begonnen met het systematisch bestuderen van het menselijk geheugen. In 1968 werd door Atkinson en Shiffrin een model voor het menselijk geheugen voorgesteld waarvan de basis ook vandaag nog de vakliteratuur ter zake beheerst. In dit model worden drie verschillende geheugensystemen onderscheiden: het zintuiglijk geheugen, het kortetermijngeheugen en het langetermijngeheugen. Het zintuiglijk geheugen is een bewaarplaats waarin informatie uit een zintuiglijk systeem gedurende een zeer korte tijd kan worden bewaard. Visuele informatie die via de pupil op het netvlies valt, kunnen we bijvoorbeeld nog 0.1 tot 0.5 seconden verwerken nadat de informatie van het netvlies verdween. Een vergelijkbaar fenomeen doet 172 gert storms zich voor bij het horen: een geluid galmt nog even na ‘in ons hoofd’, ook al stimuleren de geluidstrillingen het trommelvlies niet meer. De informatie in het zintuiglijk geheugen is beschikbaar voor verdere verwerking, maar heeft nog geen betekenis gekregen. Informatie van het zintuiglijk geheugen kan ofwel onverwerkt gelaten worden en bijgevolg verdwijnen, ofwel verder verwerkt worden in het kortetermijngeheugen. Het kortetermijngeheugen is een tijdelijke opslagplaats voor kleine hoeveelheden informatie gedurende een beperkte tijd. In dit geheugensysteem besteden we aandacht aan de beschikbare informatie, die daardoor ook betekenis verwerft. Informatie die in het kortetermijngeheugen zit, kan gemanipuleerd worden. Wanneer je een telefoonnummer hebt opgezocht en het nummer mentaal herhaalt terwijl je naar het telefoontoestel wandelt om het nummer in te toetsen, of wanneer je twee getallen mentaal bij elkaar optelt, gebruik je het korteduurgeheugen . De betreffende informatie blijft geactiveerd zolang je er (genoeg) aandacht aan besteedt. Daarna kan deze informatie ofwel verdwijnen (je ‘vergeet’ ze), ofwel overgebracht worden naar een permanente opslagplaats: het langeduurgeheugen. Het langetermijngeheugen is een bewaarplaats waar informatie gedurende lange tijd, soms jaren lang, kan worden opgeslagen zonder dat het een inspanning vergt. Dit is het systeem waarnaar in de volksmond verwezen wordt met de term ‘geheugen’. Het langetermijngeheugen kan echter verder opgesplitst worden in een aantal functioneel onafhankelijke geheugensystemen. Vooreerst is er de opdeling tussen het impliciete en het expliciete geheugen. Het impliciete (of procedurele) geheugen bevat informatie over hoe iets te doen. Dit is het deel van het geheugen waardoor je weet hoe je moet fietsen, welke pedaal je plots moet indrukken wanneer je een auto bestuurt en er onverwacht een hond de straat oversteekt. Het expliciete (of declaratieve) geheugen daarentegen bevat informatie die intentioneel kan worden opgeroepen. Dit geheugensysteem kan verder nog worden opgedeeld in het episodisch geheugen, waarin herinneringen aan specifieke, autobiografische gebeurtenissen worden bewaard, en het semantische geheugen, waarin geaccumuleerde kennis van de wereld wordt opgeslagen en waarbij de omstandigheden en het tijdstip van verwerving niet mee bewaard gebleven is. Het semantisch geheugen bevat, met andere woorden, onze algemene kennis van de wereld. Het omvat informatie over de betekenis van woorden, maar ook algemene feitenkennis , algoritmen en regels. Door gebruik te maken van het semantisch geheugen weet je wat H2O betekent, wie de huidige koning van België is en hoe Something van The Beatles klinkt. Het stelt je ook in staat om de [35.168.113.41] Project MUSE (2024-03-19 02:47 GMT) het semantisch geheugen 173 betekenis van het woord ‘ornitholoog’ en van een slordige 45 000 andere woorden (wat de geschatte omvang van het mentale lexicon van een volwassene is) te begrijpen. We zijn in staat om bijzonder snel de betekenis van woorden uit het semantisch geheugen op te roepen: In een normaal gesprek worden 2 tot 4 woorden per seconde uitgesproken en we begrijpen gemiddeld slechts 1 op 500 woorden verkeerd. We moeten een onderscheid maken tussen woorden (met hun fonetische en orthografische kenmerken) en de onderliggende betekenis van woorden , datgene waarnaar we gewoonlijk verwijzen met de term ‘semantisch concept’. Het semantisch geheugen bevat informatie over beide, maar in deze les zal ik me...