In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content:

Scheepsbewegingen 109 Hoofdstuk 2 Scheepsbewegingen Gezien de scheepsbewegingen van oudsher deel uitmaken uit van iedere zichzelf respecterende havenstudie en gezien elke statistische publicatie steevast met een overzicht van het aantal schepen, de tonnenmaat en de vlag van de aangekomen schepen opent, kunnen we de scheepsbewegingen niet verwaarlozen. Stricto censu zijn de scheepsbewegingen geen onderdeel van de goederenstromen. Voor het onderzoek naar het Hanzeatisch model zijn ze alleen belangrijk in het kader van de technologische vooruitgang en de reactie van de havens. We besteden er dan ook relatief veel aandacht aan. Begripsomschrijving 1. Terwijl de goederenstromen steeds in ton (1.000 kg) uitgedrukt worden, is de maatstaf voor scheepsbewegingen het aantal schepen en de registertonnen . ‘Ton’ is een gewichtsmaat en ‘registertonnen’ een inhouds- of volumemaat . Tonnenmaat, tonnage, scheepsruimte drukt hetzelfde uit als het begrip registerton. De tonnenmaat of tonnage wordt gebruikt als voorstelling van de inhoudscapaciteit van een schip: het gaat dus om scheepsruimte. De bruto en/of netto tonnenmaat van het schip dient in hoofdzaak om het te kunnen identificeren, voor het berekenen van havenkosten, kanaalgelden enzovoort.257 De wens zeeschepen te registreren en te bestempelen met een eenheid die het laadvermogen van een schip voorstelt, bestond al bij de vroegste beschavingen zoals de Feniciërs. Twee groepen belanghebbenden hanteerden de scheepsgrootte als werkinstrument. Enerzijds de kooplui, scheepseigenaars, bevrachters en anderzijds de havenautoriteiten, die hun officieren belastten met de heffing van tollen. Beide groepen hadden nood aan een degelijke en uniforme maatstaf, maar hadden uiteraard wel tegengestelde belangen. 257. CORKHILL, M., The tonnage measurement of ships, London, 1980, 5-7. 110 Ook al ligt de oorsprong van onze hedendaagse scheepsmeting bij het transport van wijnvaten (‘tun’) in de Middeleeuwen, toch werd pas medio negentiende eeuw volwaardig echt systeem uitgedacht.258 In de jaren 1850 werd het eeuwenoude probleem van de scheepsmeting in een onderzoekscommissie onder leiding van George Moorsom grondig bestudeerd. Dit leidde tot de Merchant Shipping Act (1854). Het was Moorsoms bedoeling een systeem te vinden waarbij een handige vergelijking tussen de verschillende schepen mogelijk was, met het oog op de tolheffing en het bepalen van andere havengelden. Zijn regels baseren zich op het principe dat de inwendige ruimte van een schip gemeten diende te worden om de capaciteit te bepalen. De som van de inhoud van elke ruimte gaf na vrijstelling van een zeker aantal ruimten en na deling door 100, de bruto tonnenmaat. De netto tonnenmaat verkreeg men door de aftrek van een aantal ruimten. Bruto en netto tonnenmaat zijn inhoudsmaten uitgedrukt in 100 ft3 of 2,83 m3 , genoemd scheepston, registerton of Moorsomton. In het begin van de twintigste eeuw hadden de leidende maritieme naties Moorsoms basisprincipes in hun wetgeving geïntegreerd. Toch verouderde het Moorsom-systeem door de achtereenvolgende ontwikkelingen in de scheepsbouw relatief snel. Het grote probleem was de aftrek voor de ruimtes ingenomen door machines, ketels en bunkers. De procentuele aftrek voor machines bedroeg in de praktijk tussen 1,75 en 2,5 keer van het eigenlijke volume.259 Voor de bunkerruimte ging men uit van een overschatting met een vierde of een derde.260 Dit impliceerde dat de Moorsomtonnenmaat van een schip een slecht beeld gaf van de feitelijke capaciteit van een schip. Doorheen de tijd werd Moorsom-systeem wel geamendeerd, maar dit vergrootte de anomalieën alleen maar. In België werd vanaf 1884 gewerkt met de Belgische Netto Tonnage (BNT) – de Belgische variant van het Moorsom-systeem.261 Het Belgische systeem 258. DE BOCK, R., Tonnen, tonnenmaat en lasten, in: Marine academie – mededelingen, XII (1960), blz 117-133. VAN DRIEL, A., Tonnage measurement. Historical and critical essay, Den Haag, 1925. VAN DRIEL, A., Scheepsmeting, Brussel, 1840. DOURSTHER, H., Dictionnaire universel des poids et mesures anciens et modernes, contenant des tables des monnaies de tous les pays, Amsterdam, 1965. VERAGHTERT, De havenbewegingen te Antwerpen, deel I, 26-32. KAUKIANEN, Y., Tons and tonnages: ship measurement and shipping statistics (1880-1980), in: Journal of maritime history, II-1 (1995), 29-56. VOGEL, Die Grundlagen der Schiffahrtstatistik. RENIER, G., VERSTRAETEN, J., Jaugeage et classification des navires, Bruxelles, 1912. GRAS, S.A., Recueil de mémoires relatifs à la marine marchande, Antwerpen , 1855. LANE, F.C., Tonnages, medieval and modern, in: The economic history review, 2nd series, XVII (1964), 213-233 259. LYMAN, J., Register tonnage and its measurement. Part I, in: American Neptune, V-3 (1945), 233. 260. VAN DRIEL, Tonnage measurement, 109-112. 261. Wet van 20 juni 1883. Geconsolideerd in het Algemeen Reglement op de Meting van Zeeschepen en bevestigd door het K...

Share