Haven in de branding: De economische ontwikkeling van de Antwerpse haven vanaf 1900

Hoofdstuk 1. De internationale maritieme economische geschiedenis en de havenrevival

De internationale maritieme geschiedenis 29 Hoofdstuk 1 De internationale maritieme economische geschiedenis en de havenrevival Dit historiografische overzicht beperkt zich tot de publicaties uit de negentiende en de twintigste eeuw. Om deze oriënterende bijdrage niet onnodig te verzwaren , werken we niet-exhaustief. We beperken ons louter tot de voornaamste monografieën en artikels over de economische ontwikkeling van de haven. Opkomst van de maritieme economische 1. geschiedenis Professionele zeelui waren wellicht de eersten die verhalen neerschreven over de verhouding mens-zee. In het kielzog van de schrijvende zeelieden ontstond een soort literatuur die vooral vanuit een nationalistisch-romantische fascinatie voor schepen, de koopvaardijvloot of een haven ontstaan was. Kenmerkend voor deze discipline was de antiquarische, anekdotische en dramatische ondertoon. Het succes van dit type literatuur zindert na tot op de dag van vandaag in vulgariserende geschiedkundige overzichten van passagierslijnen of –schepen.3 Bij sociaaleconomische historici in het algemeen en bij Annales-historici in het bijzonder stootte deze romantische en bekrompen aanpak op onbegrip. De ernstige sociaaleconomische historici verwezen de maritieme geschiedenis daardoor naar het verdomhoekje. Sinds de Tweede Wereldoorlog maakte de maritieme geschiedenis zich echter steeds meer los van de romantise3 . Bijvoorbeeld: KLUDAS, A., Die Geschichte der deutschen Passagierschiffahrt, Hamburg , 1990. BONSOR, N.R.P., North Atlantic seaways: an illustrated history of the passenger service linking the Old World with the New, Jersey 1980. Zie ook noot 22. 30 rende aanpak. De maritieme geschiedenis won de laatste jaren aan respect door het zo typerende parochialisme en de heldenverering te doorbreken en verbanden te leggen met andere belangrijke historische gebeurtenissen.4 Daarbij ondervond de maritieme geschiedenis een doorslaggevende invloed vanuit de historische wetenschap zelf. De maritieme geschiedenis trad met andere woorden uit haar ivoren toren en groeide langzaam uit tot een volwassen deeldiscipline van de sociaaleconomische geschiedenis. In dat proces van volwassenwording kunnen we een aantal trends onderscheiden.5 In eerste instantie deed er zich een professionalisering voor. De belangrijke impuls die na de Tweede Wereldoorlog uitging van de sociale wetenschappen , raakte ook de maritieme geschiedschrijvers. Daardoor werden nieuwe, meer analytische benaderingen en methoden geïntroduceerd, naast een grotere objectiviteit. Enkele uitzonderingen buiten beschouwing gelaten , was de maritieme geschiedenis vóór de Tweede Wereldoorlog een erg gekleurde aangelegenheid. De traditionele scheepvaartgeschiedenis bestond meestal uit een gedetailleerde beschrijving van de koopvaardijvloot, naast een beschrijving van de soort schepen, het type motor en een enkele heroïsche ‘biografie’ van een bepaald schip. Vele gedenkboeken werden gepleegd waarin vooral de lof van opeenvolgde bedrijfsleiders gezongen werd.6 Deze en andere ‘studies’ hebben natuurlijk hun waarde, maar ze zijn voornamelijk gebaseerd op jaarverslagen en ze zijn eerder beschrijvend van aard. De eerste kritische studies met betrekking tot koopvaardijvloot, vrachttarieven en bedrijven verschenen pas begin jaren zeventig. In plaats van antiquarische, hagiografische geschiedschrijving ten voordele of ten dienste van het ‘establishment ’ ontstond een rijk en erg gedifferentieerd corpus van gesofisticeerde studies. Deze studies observeerden en analyseerden de ontwikkelingen op het maritieme vlak. In de jaren zestig werden concepten zoals markt, productiefactoren , havenarbeid, … in de maritieme geschiedschrijving geïntroduceerd . Voordien had het leeuwendeel der auteurs een, zij het emotionele, zij het professionele band met een bedrijf, de zee of met een haven. Een aantal jonge Turken rebelleerden tegen het isolationisme en de misplaatste romantische en nationalistische emoties die de maritieme historiografie altijd al 4. Broeze, F., The sea and ashore: a review of the historiography of modern shipping since the 1970s, in: NEHA-Bulletin, XII-1 (1998), 3. Broeze, F., Riding the wave: the state of maritime history, opportunities and challenges, in: Van Royen, P.C., Fischer, L.R., Williams, D.M., eds., Frutta di mare. Evolution and revolution in the maritime world in the 19th and 20th centuries. Proceedings of the second international congress of maritime history , Amsterdam, 1998, 202. Rodger, N.A.M., ‘Britain’, in: Hattendorf, J.B., ed., Ubi Sumus. The state of naval and maritime history, Newport, 1994, 55. 5. Williams, D.M, Recent trends in maritime and port history, in: LOYEN, BUYST & DEVOS, Struggling for leadership, 1-16. 6. Bijvoorbeeld: DE BOER, M.G., Geschiedenis van de Amsterdamse stoomvaart, Amsterdam, 1921. CABLE, B., A hundred year history of P & O, London, 1937. THORNTON , R.H., British shipping, Cambrigde, 1939. HIEKE, E., Rob M. Sloman Jr. Errichtet 1793, Hamburg, 1968. De internationale maritieme geschiedenis 31 gekenmerkt had. Die professionalisering blijkt ook duidelijk uit het toenemende gebruik van kwantitatieve bronnen en technieken.7 Het kwantificeren van het verhaal was de tweede belangrijke verschuiving...