Geleerd in de tropen: Leuven, Congo & de wetenschap, 1885-1960

Afrika aan de horizon

AFRIKA AAN DE HORIZON Tussen 1885 en 1960 stond Congo voortdurend in de belangstelling van de Leuvense universitaire gemeenschap. Men bestudeerde het land, zette koloniale hulpacties op het getouw en richtte uiteindelijk een Congolese zusteruniversiteit op: Lovanium. Hier wordt het vijfde Leuvense academiejaar in de tropen in plechtige optocht geopend. Afrika aan de horizon Vanuit de lucht bekeken lijkt het een kartonnen maquette in een maanlandschap . als speldeprikken ziet men hier en daar enkele figuurtjes verrijzen, een wagen en enkele bomen staan verdwaald over het plateau. Het zwembad op de voorgrond trekt al de aandacht. net als de verkoelende wind die over het plateau waaide, bezorgde dit bassin van olympische afmetingen de bewoners van de tropische campus de nodige verfrissing. Want ondanks de verlaten aanblik van de foto leefden er meer dan duizend personen op deze heuveltop: studenten en hoogleraren, ziekenhuispersoneel, administratief en technisch personeel, vrouwen en kinderen. Zij werkten en studeerden in de faculteitsgebouwen die zich achter de kerk ontplooiden, zij hadden hun intrek in de evenwijdig ingeplante studentenhomes vooraan of verbleven in het residentiële gedeelte van de campus dat zich buiten het blikveld van de foto bevond. Deze universiteitscampus werd geopend in 1954. Zij bevond zich in het toenmalige belgisch-Congo. Wie zich naar de rand van het plateau bewoog, kon de Congostroom zien schitteren, terwijl op twaalf kilometer afstand de hoofdstad leopoldstad was gelegen. Dat deze Congolese universiteit haar stichting dankte aan een instelling die vijf eeuwen ouder was en duizenden kilometers noordelijker lag, bleek allereerst uit haar naam: lovanium. Met deze latijnse naam had Justus lipsius al in de zeventiende eeuw leuven omschreven. Vanuit de brabantse universiteitsstad waren de plannen gesmeed, de onderhandelingen gevoerd, de bouwplannen bestudeerd en het personeel gerekruteerd om vorm te geven aan de eerste universitaire instelling in Congo. De band tussen moeder- en dochteruniversiteit, tussen leuven en lovanium , kwam echter niet enkel tot uitdrukking in de naamgeving. Over beide campussen waakte dezelfde patroonheilige, de sedes sapientiae. In de faculteit 16 Afrika aan de horizon Wetenschappen van lovanium was een steen uit de leuvense Hallen ingemetseld ‘als symbool voor de eenheid en voor de continuïteit waarmee de jonge afrikaanse universiteit zich verenigt met een van de oudste universiteiten ter wereld’.1 Maar de relaties tussen beide instellingen waren ook heel zakelijk en concreet. De collegeroosters vertoonden grote gelijkenissen, het professorenkorps van lovanium bestond uit leuvense alumni en op bestuurlijk vlak haakten beide instellingen stevig in elkaar. Ook de tradities en geplogenheden van het universitaire bestel werden overgenomen in Congo, ondanks de tropische setting. studenten droegen pak en das tijdens de colleges, hoogleraren omgordden de toga bij de universitaire plechtigheden, die net zoals in leuven kerkelijk omkleed, pompeus en vol retoriek waren. Geleerd in de tropen concentreert zich rond deze band tussen leuven, Congo en de wetenschap. Die band was veelzijdig, evolueerde doorheen de koloniale periode en kende hoogtepunten en laagtepunten. Het is een verhaal dat zich afspeelt in leuven, waar onderzoekscentra en koloniale studentenclubs werden opgericht en waar de tropische geleerdheid werd verspreid in diverse onderwijsmodules , publicaties en debatten. anderzijds beperkte de afrikaanse horizon zich niet tot de universiteitsstad.2 Vanaf het einde van de negentiende eeuw trokken studenten en hoogleraren naar Congo, aanvankelijk om er de ‘beschaving’ te prediken, later om hun kennis te valoriseren. Deze expedities werden talrijker en kregen vanaf de jaren 1920 een institutionele verankering in medische en landbouwkundige stichtingen. nog later, in de jaren 1950, breidde de koloniale actie zich uit tot de stichting van een heuse universiteit overzee – lovanium – waar de eerste generatie Congolese universitairen werd klaargestoomd. Vanaf dat punt wordt dit boek a tale of two universities. Dat verhaal wordt in dit boek in zeven, chronologisch opeenvolgende hoofdstukken beschreven. ‘De koloniale onderneming’ gaat in op de betrokkenheid van studenten en professoren bij de Congo Vrijstaat van leopold ii. Het daaropvolgende ‘Zending’ bericht over vormen van ontwikkelingssamenwerking avant la lettre die in samenwerking met missiegenootschappen werden opgezet. ‘slagkracht ’ richt de blik geheel op de leuvense universiteit en beschrijft de ontwikkelingen in het koloniale onderzoek van geologen, landbouwkundigen, medici en sociale wetenschappers. Dit hoofdstuk wordt opgesplitst in twee delen, met de tweede Wereldoorlog als breekpunt en een intermezzo over de Congolese reis van rector Honoré van Waeyenbergh in 1947 als overgang. aansluitend volgen er twee hoofdstukken over lovanium: ‘Pioniers’ schetst de ontstaansgeschiedenis ervan tegen de achtergrond van de naoorlogse ontwikkelingen, terwijl ‘bezielde [3.135.202.224] Project MUSE (2024-04-25 08:30 GMT...