Visie en vooruitgang: Lessen voor de eenentwintigste eeuw

Hersenen, neuronenen evolutie: Wat is er met de ziel gebeurd?

Hersenen, neuronen en evolutie Wat is er met de ziel gebeurd? Taede A. Smedes inleiding: het gewicht Van de ziel Het is het jaar 1901. In een tuberculosekliniek in het Amerikaanse stadje Dorchester, in de staat Massachusetts, waar patiënten met het laatste stadiumvantuberculosewordenopgenomenenverzorgd ,staateenmanineen donkere kamer naast het bed van een stervende patiënt. Hij houdt iedere beweging nauwlettend in de gaten. Hij let niet zozeer op de stervende man zelf, maar meer op de stand van de grote Fairbanks-weegschaal, waarop de man met bed en al ligt. Aangezien er nauwelijks een beschrijving van de opstelling is overgeleverd, weet niemand hoe de opstelling er precies heeft uitgezien. Maar waarom zou iemand met een bed op een weegschaal liggen ? Wat voor raar experiment is hier gaande? De observerende man is de arts en chirurg Duncan McDougall. De stervende tuberculosepatiënt op de weegschaal is onderdeel van een uitgebreid maar vreemd experiment. Tussen 1901 en 1907 zou McDougall zes stervende patiënten in de kliniek aan een dergelijk experiment laten deelnemen . Wat was zijn doel? Het gewicht van de ziel proberen te bepalen. McDougall was er namelijk van overtuigd dat mensen een onsterfelijke ziel 240 taede a. smedes hebben. En aangezien de ziel een tastbaar effect heeft op het lichaam (zoals bewustzijn, wil, gevoelens, enzovoort) moet volgens McDougall de ziel iets fysieks, iets substantieels zijn. Het is ondenkbaar, zo schreef hij, dat een ziel die persoonlijkheid en bewustzijn toekent aan een lichaam, zelf geen ruimte inneemt. De ziel moest derhalve ergens in het lichaam zitten als een uitgebreide substantie. Helaas was niemand tot dan toe in staat geweest het bestaan en de locatie van de ziel aan te tonen. McDougall was echter van plan hier verandering in te brengen. Want, zo redeneerde McDougall verder, als de ziel een in ruimte uitgebreide substantie was, dan moest die ziel ook massa hebben. De ziel had een bepaald gewicht. Vandaar dat hij zich de vraag stelde: wat zou er gebeuren als je iemand op het moment van sterven zou wegen, het moment waarop de ziel het lichaam verlaat? Wellicht zou het mogelijk zijn, zo meende hij, om op die manier het gewicht van de menselijke ziel te bepalen. En bovendien zou het de ultieme test zijn om voor eens en altijd te bewijzen dat de ziel werkelijk bestaat. Het experiment bestond er dus uit dat stervende mensen op een weegschaal werden gelegd, waarbij nauwlettend werd gekeken naar wat er met de weegschaal gebeurde als ze de laatste adem uitbliezen. In1907werdenMcDougallsbevindingengepubliceerd,enzehaaldenwereldwijd de voorpagina’s van alle grote kranten. Hij had namelijk bij minstens vier van de zes patiënten vastgesteld dat het gewicht na het intreden van de dood verschilde van het gewicht ervoor. Het verschil was elke keer 21 gram. Dus, zo concludeerde de arts, woog de menselijke ziel precies 21 gram. Het is en blijft een curieus experiment wat McDougall uitvoerde. Voor het schrijven van dit artikel heb ik geprobeerd of ik ergens op internet of in de literatuur een verklaring kon vinden voor het verschil in gewicht. Maar zonder resultaat. Het experiment van McDougall is vanwege ethische bezwaren nooit meer herhaald, zodat zijn bevindingen niet gecheckt kunnen worden. Ook McDougall zelf durfde blijkbaar een dergelijk experiment met mensen niet te herhalen. Wel experimenteerde hij met honden. Hij doodde vijftien honden, en kwam tot de conclusie dat er bij honden geen gewichtsverschil optrad. Betekent dit dat honden geen ziel hebben? Ook McDougall zelf durfde er geen besluit uit te trekken. En ene Lewiss Hollander ontdekte de eigenaardigheid dat er bij schapen zelfs een gewichtstoename ontstond na het intreden van de dood. Maar het gewichtsverlies bij mensen is altijd onverklaard gebleven. Heeft McDougall nu met zijn experiment het bestaan van de ziel aangetoond ? De meeste wetenschappers zijn uiterst sceptisch en denken dat er andere factoren in het spel waren. Zo was McDougall uiterst karig in het hersenen, neuronen en evolutie 241 beschrijven van zijn methode, zodat bepaalde onzuiverheden in de opstelling of procedures niet uitgesloten konden worden. Ook is een testgroep vanzespatiënten(waarvanbovendientweeafvielen)teweinigombetrouwbare en generaliserende uitspraken over te maken. Hoewel McDougall dus zelf leek te denken dat hij hiermee het bestaan en het gewicht van de menselijke ziel had aangetoond, hebben zijn experimenten wetenschappers niet kunnen overtuigen. Sterker nog, hoewel er nooit een verklaring voor zijn bevindingen is gevonden, is dit voor wetenschappers ook geen reden geweest om verder onderzoek te doen naar het al dan niet bestaan...