In gesprek met morgen: Lessen voor de eenentwintigste eeuw

Taal, vertaling en beleidin de XXIe eeuw

Taal, vertaling en beleid in de XXIe eeuw Reine Meylaerts InleIdInG “Alleen Nederlands op markt in Merchtem – De gemeenteraad van Merchtem heeft gisteravond beslist dat handelaars op de woensdagmarkt alleen nog Nederlandstalige affiches en opschriften mogen uithangen. Een aantal van hen gebruiken momenteel ook Franse of Arabische teksten, en dat mag voortaan niet meer”, zo was er te lezen in De Standaard van 25 oktober 2005. Met een zekere regelmaat duiken in de Nederlandstalige en Franstalige pers in België gelijkaardige berichten op over taalstrubbelingen. Zo vernemen we in dezelfde krant dat ‘een Vlaamse pastoor in de faciliteitengemeente Sint-Genesius-Rode weigert een Franstalige inwoner te begraven omdat diens familie een tweetalige uitvaartdienst vraagt. De familie is verontwaardigd ’ (De Standaard 14 oktober 2008). Andere items betreffen het taalgebruik aan de loketten van openbare diensten of in ziekenhuizen, speelpleinen waar kinderen alleen Nederlands horen te spreken, bouwgronden of sociale woningen voorbehouden aan Nederlandstaligen. Het voorbije jaar kwam daar nog het welles-nietesspelletje over de benoeming van de burgemeesters uit drie faciliteitengemeenten rond Brussel bovenop. Om nog maar te zwijgen van Brussel-Halle-Vilvoorde ... Kortom, iedere Belg weet dat het niet moeilijk zou zijn om een ellenlange lijst op te stellen van taalconflicten – het ene al onschuldiger dan het andere. België op zijn smalst? 142 reine meylaerts Als we even naar het buitenland kijken, blijkt al gauw dat deze op het eerste gezicht typisch Belgische taaltwisten helemaal niet het monopolie zijn van de slechtste leerling van de Europese klas. Zo werd de Canadese provincie Quebec in het verleden door de Verenigde Naties op de vingers getikt voor haar pogingen om niet-Franstalige winkelborden te verbieden. En niet alleen in officieel meertalige landen zoals België, Canada, Spanje of Zuid-Afrika, maar ook in eentalige staten worden er geschillen beslecht over het gebruik van talen en het recht op vertaling in de publieke sfeer of in openbare instellingen. In de Verenigde Staten hebben dertig deelstaten , waaronder Californië, Florida en Georgia, het Engels als officiële taal erkend (weliswaar met verschillen tussen de staten onderling), maar ook hier duiken regelmatig taal- en vertaaltwisten op. In Atlanta (Georgia) bijvoorbeeld, hebben Spaanstalige handelaars een boete moeten betalen omdat ze een wet hadden overtreden die bepaalt dat reclameopschriften voor minstens 75% in het Engels moeten zijn. Hun ‘supermercado’ moest worden vertaald in ‘supermarket’ (Schildkraut 2005: 1). Al deze voorbeelden illustreren dat disputen en reglementeringen rond taal en vertaling integraal deel uitmaken van op het eerste gezicht erg uiteenlopende hedendaagse maatschappijen. Of we het nu hebben over metropolen zoals Brussel, New York of Londen (Blackledge 2005), over officieel meertalige landen zoals België, Zuid-Afrika (Beukes 2006 en 2007), Canada, Spanje of over officieel eentalige staten met belangrijke migrantenminderheden zoals sommige deelstaten van de Verenigde Staten (Schildkraut 2005), ze hebben één ding gemeen: hun overheden worden geconfronteerd met meertalige bevolkingsgroepen waarmee en waartussen de communicatie niet altijd even vlot verloopt. Maar wat is hier eigenlijk precies aan de hand? Waarom wordt er over taal en vertaling gebakkeleid? Gaat het enkel over een paar heethoofden, stijfkoppen of onwetenden? Of staat er meer op het spel? Taal, VerTalInG en InsTITuTIonalIserInG De diepere oorzaak van de twisten heeft te maken met het toekennen van rechten rond taalgebruik en vertaling aan burgers in de moderne natiestaat . Een natiestaat is een staatsvorm die ontwikkeld is om de structuren van het ancien régime te vervangen. Met de Franse revolutie werd het principe van de goddelijke macht van de vorst vervangen door de soevereiniteit van het volk. De steun en consensus van het volk werd van primordiaal belang voor de legitimatie van het gezag in de zich daarop ontwikkelende taal, vertaling en beleid in de xxie eeuw 143 moderne natiestaten. Legitimering van het gezag door het volk veronderstelt onder andere communicatie tussen het volk en de machthebbers: iedere burger heeft het recht om te communiceren met de overheid en omgekeerd moet de overheid haar burgers kunnen bereiken. Daarom zijn burgerrechten verbonden met taalrechten en met recht op vertaling. Deze rechten krijgen vorm in een taal- en vertaalbeleid dat naast rechten ook plichten en voorwaarden rond taalgebruik en vertaling inhoudt. Laten we het eerst hebben over het zogenaamde taalbeleid. Overheden verbinden bepaalde rechten (bijvoorbeeld stemrecht) en het verstrekken van bepaalde diensten (onderwijs, administratie, justitie) aan het gebruik van één of meerdere officiële, vaak zogenaamde nationale talen waarvan ze de principes wettelijk vastleggen, vaak al in de grondwet. Zo vermeldt artikel 2 van de Franse grondwet...