Congo in België: Koloniale cultuur in de metropool

Koloniale kunst: Een herontdekking van gedeeld cultureel erfgoed?

Sabine Cornelis Koloniale kunst Een herontdekking van gedeeld cultureel erfgoed? Afb. 1. Aimé Mpane, Congo 1885, l’ombre de l’ombre (foto ter beschikking gesteld door Aimé Mpane) 216 Congolees en Belgisch erfgoed Congo 1885, l’ombre de l’ombre (afb. 1) toont op een verticaal oppervlakte de schaduw van een doorschijnende man voor levensloze lichamen en een kruis dat het opschrift ‘Congo 1885’ draagt. Hebben we hier te maken met een evocatie van het menselijke leed en de onaanvaardbare prijs die betaald werd voor de verovering en exploitatie van Congo? 1885 is immers het jaar van de Conferentie van Berlijn en de creatie van de Onafhankelijke Congostaat . Het ontvlambare lichaam, samengesteld uit ontelbare lucifers, dat tezelfdertijd sterk en fragiel is, kan echter net zo goed uitdrukking geven aan het leed, de woede en het verlangen van de huidige maatschappij. Het staat iedereen vrij om deze installatie van Aimé Mpane Enkobo naar eigen goeddunken te interpreteren. Congo 1885, l’ombre de l’ombre is een van de belangrijkste kunstwerken die in 2007 in de Kruidtuin in Brussel getoond werden in de tentoonstelling Congo en marche. Art contemporain in het kader van het festival Yambi. Aimé Mpane en Yambi 2007. Een Congolese kunstenaar in de diaspora en een prestigieus festival georganiseerd door de Democratische Republiek Congo, de Franstalige gemeenschap en het Waalse gewest om Franstalige Belgen middels het werk van meer dan 150 Congolese kunstenaars te sensibiliseren voor de culturele vitaliteit van de DRC. Is het een provocatie om dit festival dat oproept tot culturele dialoog te confronteren met een andere verleidingspoging die zo’n 50 jaar eerder werd georganiseerd in Brussel in een internationaal klimaat van dekolonisatie? Ik verwijs uiteraard naar Expo ’58 waarin de koloniale sectie die de Belgo-Congolese gemeenschap wilde in het zonnetje zetten, werd ingeleid door het magistrale fresco Synthese van Belgisch Congo van de Vlaamse kunstenaar Floris Jespers (afb. 2). Afgezien van hun deelname met een tussenperiode van een halve eeuw aan een symbolische en gemediatiseerde tentoonstelling, die ankert in een tijdsbestek met een specifieke agenda, incarneren Aimé Mpane en Floris Jespers, los van de veelvuldigheid van hun talent – beiden zijn schilders en beeldhouwers – en van hun culturele affiniteiten – Franstalig, Vlaams, Congolees – elk op hun eigen manier de ontmoeting tussen de Congolese en Belgische kunst, de artistieke wisselwerking tussen Congo en België. Aimé Mpane werd in Kinshasa geboren in 1968. Hij studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten die de Broeders van de Christelijke Scholen tijdens de koloniale periode oprichtten in het toenmalige Leopoldstad 217 Afb. 2. Expo 58, fresco van de schilder Floris Jespers in de inkomsthal van het officieel Paleis van Belgisch Congo en Ruanda-Urundi (HP.1958.56.169, collectie KMMA Tervuren; foto R. Stalin, Inforcongo, 1958, KMMA Tervuren ©) en vervolledigde zijn opleiding in België aan de Nationale Hogeschool voor Visuele Kunsten Ter Kameren in Brussel. Hij is een globetrotter die regelmatig nieuwe inzichten overbrengt naar de Democratische Republiek Congo, waar hij zich inzet voor jongere en minder jongere artiesten in Kinshasa en Lubumbashi. Floris Jespers werd in 1889 geboren in Borgerhout in de provincie Antwerpen . Hij volgde les aan de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten en ondernam vele reizen naar Congo. Als verzamelaar van Congolese materi ële cultuur was zijn esthetiek al schatplichtig aan de ontmoeting tussen de westerse en Afrikaanse esthetiek vooraleer hij zich onderdompelde in de culturen van het koloniale Congo. De mannelijke figuur en zijn dodelijke omgeving in de installatie van Aimé Mpane vatten de kwellingen samen van een hedendaagse maatschappij met verwijzingen naar de koloniale tijd. Daarentegen toont het fresco dat Floris Jespers tijdens de koloniale periode creëerde in het kader van 218 de koloniale propaganda, een bewonderende maar stereotiepe visie van de onveranderlijke Congolese vrouw. Door terug te reizen in de tijd van Yambi tot de koloniale periode en de oorsprong te traceren van wat een gedeeld erfgoed is geworden, wil deze bijdrage een beeld schetsen van de ontmoeting tussen Congolese en Belgische kunst in een koloniale context, gekenmerkt door dwang en ongelijkheid , en van de circulatie en tentoonstelling van de kunstcreaties die deze ontmoeting heeft voortgebracht. Het gaat hier minder om het citeren van de namen van kunstenaars en van het beschrijven van feiten die men gemakkelijk kan nakijken in het begeleidende bibliografische essay dan in het analyseren van een aantal dynamieken. Deze tekst beperkt zich tot nietreligieuze kunst. De lezer mag immers niet vergeten dat een hele sector van de koloniale...