De nominale constituent: Structuur en geschiedenis

Hoofdstuk 8

Hoofdstuk 8 De ontwikkeling van een kavel voor kopbepalingen In dit hoofdstuk wordt de voorlopig laatste stap in de ontwikkeling van de Neder landse NC behandeld. Naast een kavel voor adjectieven en een voor determinatoren krijgt de NC in het Nieuwnederlands een kavel voor kopbepalingen. Die kavel wordt bezet door allerlei interpersoonlijke bepalingen, die via een proces van extensie steeds indrukwekkender vormen aannemen. Als kopbepalingen afgekort worden met M, ziet de ontwikkeling er schematisch als volgt uit:1 (8.1) [ D [ A [ N ] ] ]NC (geen attributieve kopbepalingen) (8.2) [ M [ D [ A [ N ] ] ] ]NC (wel attributieve kopbepalingen) Kopbepalingen duiken niet op vóór het Laatmiddelnederlands. De typische bezet ters van de M kavel, namelijk de focuspartikels (zie infra), komen pas op einde van de Middelnederlandse periode tot ontwikkeling. En daarna duurt het nog enige tijd voor ze zich in de NC nestelen. Het proces laat zich goed vergelijken met de ont wikkeling van een adjectiefkavel in het Pgm (zie §6.2): eerst ontwikkelt het adjectief zich als woordsoort, vervolgens wordt de nieuwe woordsoort bij de NC ingelijfd als nieuwe kavel. Voordat die ontwikkeling in het Middelnederlands in detail beschreven wordt, is het nodig eerst even stil te staan bij wat er onder de term kopbepalingen verstaan moet worden. Daarbij wordt het hedendaags Nederlands als vertrekpunt genomen. Op die manier kan nadien, in §8.1 beter beoordeeld worden wanneer het Neder lands precies een M kavel krijgt. De meeste referentiegrammatica’s (ANS 1997; MGD 2003) gaan ervan uit dat de determinator de grens vormt van de NP. De lastigheid dat aan determinatoren af en toe nog iets kan voorafgaan in het Nederlands, zoals al of heel, wordt omzeild door 1 Er is bij mijn weten geen standaardafkorting voor kopbepalingen. Ik heb hier voor de letter M gekozen omdat de K in sommige modellen al ingenomen is voor casus. De letter M kan hier gezien worden als een afkorting van modificeerder (modifier), of van modaliteit. Zoals duide lijk wordt in dit hoofdstuk hebben kopbepalingen immers heel vaak een modaal tintje. Hoofdstuk 8 294 te spreken van predeterminatoren, en die elementen op die manier bij de determinator kavel onder te brengen (zie ook §2.4 en §7.1.1). In §2.1 is voor het hedendaags Ne derlands echter een structuur voorgesteld waarin aan de determinator nog een ander type bepaling voorafgaat, die met een term van Paardekooper kopbepaling is ge noemd. Die categorie valt min of meer samen met wat Payne & Huddleston (2002:436 439) peripheral modifiers noemen. De voorbeelden (2.19) (2.23) in §2.1 wor den hier nog eens herhaald. (8.3) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) zelfs de hogere klassen (8.4) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) ook de visuele kant (8.5) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) vermoedelijk de software (8.6) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) misschien een vaste kern (8.7) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) waarschijnlijk een zwak geluid Zo op het oog kan natuurlijk niet met zekerheid vastgesteld worden of de elementen vóór de determinator ook werkelijk tot de NC behoren. Het zou net zo goed om aparte constituenten kunnen gaan, die als adverbiale bepaling op zinsniveau zitten. Wat zijn de redenen om (8.9) te verkiezen boven (8.8)? (8.8) [ zelfs ]AdvC [ de hogere klassen ]NC (8.9) [ zelfs de hogere klassen ]NC Zelfs wanneer NC’s zoals (8.3) niet geïsoleerd, maar in hun zinscontext bekeken worden, is vaak onduidelijk waar de bepaling in kwestie thuishoort in de structuur. Dat wordt bijvoorbeeld duidelijk in een zin als (8.10), waarin vermoedelijk een modale bepaling zou kunnen zijn bij de propositie die uitgedrukt wordt in de complements zin dat de man een vuurwapen in zijn broeksband had. Maar een alternatieve analyse, waar in vermoedelijk enkel bij een vuurwapen staat, is ook verdedigbaar. (8.10) HEDENDAAGS NEDERLANDS (GOO) Hierbij was gezien dat de man vermoedelijk een vuurwapen in zijn broeksband had. De keuze voor de ene of de andere analyse zou bepaald kunnen worden door de semantiek. Er is stellig een betekenisverschil tussen de interpretatie waarbij vermoede lijk de hele propositie in zijn bereik heeft, of slechts een stukje ervan, namelijk de NC een vuurwapen. In dat laatste geval wordt uitgedrukt dat de man zeker iets in zijn Een kavel voor kopbepalingen 295 broeksband had, maar dat het niet helemaal zeker was of het wel om een vuurwapen ging. Dat is overigens een heel plausibele lezing voor (8.10). Gesteld dat we op de een of andere manier...