Met (het) oog op morgen: Opstellen over taal, taalverandering en standaardtaal

Mortier

178 Mortier Is het u wel eens opgevallen dat vaak de eerste zin van een goed boek niet deugt? Ik weet niet hoe dat komt. Je zou zeggen, zo’n eerste zin, daar wordt extra veel aandacht aan gegeven. Laat verderop hier of daar een kleine ongerechtigheid zijn blijven staan, maar zorg dat de eerste zin in orde is. Misschien komt het wel door al die extra aandacht . Misschien wordt zo’n eerste zin daar wel een beetje nerveus van. Hoe dit ook zij, ik beweer al jaren dat vaak juist eerste zinnen niet deugen; als enige, voor zover ik weet. Het is zelfs zo ver gekomen , dat als de eerste zin niet deugt, ik er echt voor ga zitten: dat kon wel eens een goed boek worden. Deze week Erwin Mortier gelezen, zijn roman Marcel. Meteen raak. De eerste zin luidt: ‘Het huis leek op alle andere in de straat: ietwat scheefgezakt na twee eeuwen bewoning, stormwind en oorlog’. Die bewoningzalwelwaarwezen,maartweeeeuwenstormwind?Hetmoet daar een winderig hoekje zijn. En dan twee eeuwen oorlog? De langste oorlog mij bekend, was de honderdjarige oorlog, wat precies één eeuw is en niet twee. Maar wellicht moeten we het opvatten als beeldspraak, althans de stormwind en de oorlog, want die bewoning zal toch wel gewoon bewoning zijn. Maar nee, wie het boek uit heeft, weet dat het omhooguitééneeuwstormwindenoorloggaat,tebeginnenin1914.Of schrijft Mortier graag mooie woorden als stormwind en oorlog, en kom, bij al die narigheid kan ook nog wel twee eeuwen bewoning. Na zo’n eerste zin komt er dus een boek dat er wezen mag. Mortiers romanisgenomineerdvoordeLibrisLiteratuurprijs,enikbenhethelemaal eens met de jury. Of hij meteen de eerste prijs moet krijgen, is een anderezaak;erzijnnueenmaalookvijfandereboekengenomineerden die ben ik nu aan het lezen. Wat mij betreft komt hij net niet bovenaan te staan, en dat komt dan doordat hij af en toe te mooi wil schrijven. 179 Ik bedoel dan zinnen als: ... de zucht van berusting die ze om de paar foto’s door haar neusgaten joeg (9). Dat door haar neusgaten joeg is er voor mij te veel aan. Waar zou ze die zucht anders doorheen moeten jagen? Of neem een zin als deze: Op de nachttafel verstouwde de wekker knarsend zijn seconden (8). Ja ja, de lezer heeft al heel gauw opgemerkt dat het verstrijken van de tijd een moeizame zaak is, maar bij Mortier hebben ook de wekkers dat opgemerkt. Of deze zin: Ze had iets van een boom die ooit de potentie bezat om rank naar het zenit te reiken, maar gedoemd om tussen twee rotsblokken op te groeien elke zin voor richting verloren had (102). Of zelfs deze: Hij was een grote, moddervette zwerfsteen. Zelfgenoegzaam rolde hij door zijn uitgesleten bedding en wie niet luisterde walste hij plat (108). Maar kom, daar staat wel heel veel tegenover. Van die Mortier mogen we nog wat verwachten. Zijn volgende boek ga ik beslist ook lezen. Volgens Elsbeth Etty lees ik helemaal verkeerd. Zij noemt dat ‘muggenziften over taal- en stijlfouten’ (NRC/Handelsblad 20 april 2000). Dat komt waarschijnlijk doordat haar eigen boeken volstrekt niet bestand zijn tegen een nauwkeurige lezing. Mijn stelling is dat een goed boek er best tegen kan. En dat van een gezonde kritiek een echte schrijver alleen maar beter worden kan. Zoals Mortier. Oeps,daarvaltwatinmijnbrievenbus.Eenjuryrapportvanalweer een andere prijs. En die andere jury wil Mortier een prijs geven. Mooi zo, mijn zegen hebben ze. Het rapport geeft ook argumenten. ‘Metaforen en vergelijkingen van een grote verbeeldingskracht en verrassende originaliteit treffen de lezer op bijna iedere bladzijde.’ Er worden ook voorbeelden gegeven. Jawel, daar zijn ze: Ze had iets van een boom die ooit de potentie bezat om rank naar het zenit te reiken, maar gedoemd om tussen twee rotsblokken op te groeien elke zin voor richting verloren had. En: Hij was een grote, moddervette zwerfsteen. Zelfgenoegzaam rolde hij door zijn uitgesleten bedding en wie niet luisterde walste hij plat. Ja zelfs precies de eerste zin van het boek wordt er met waardering geciteerd. Misschien dat Elsbeth Etty ook eens wat over die juryrapporten zou kunnen schrijven. ...