Met (het) oog op morgen: Opstellen over taal, taalverandering en standaardtaal

Linkse boeken

148 Linkse boeken Van Dickens’ roman Martin Chuzzlewit (1844) heb ik een reprinteditie . Het is een aardige editie, met het negentiende-eeuwse drukwerk in twee kolommen en met de bekende houterige plaatjes. Op het kaft staat een ingekleurde ets, voorstellende de Londense straat Fleet Street, met uitzicht op de St. Paul’s. Ik veronderstel dat die prent ook van het midden van de negentiende eeuw is. We zien een drukke straat, met rijtuigen en koetsen en omnibussen en vrachtwagens , alles door paarden getrokken. We zien ook enkele heren te paard, en er zijn voetgangers en straatventers. Ik mag daar graag naar kijken, naar die prent. Wat moet dat een lawaai geweest zijn, met al die rijtuigen met hun ijzeren beslag om de wielen. En wat een viezigheid , met al die paarden in de stad. Het was vroeger in een grote stad ook wel erg druk. En het valt op dat het verkeer er rechts houdt. Is dat wel zeker? Londen, Fleet Street? Het verkeer rechts? Even veronderstelde ik dat de prent misschien in spiegelbeeld was afgedrukt . Maar nee, er staan ook letters op. Op een der kisten van een vrachtwagen zien we de letters wgg. De w zegt niet zo veel, maar de gg staat goed. De prent is niet in spiegelbeeld afgedrukt. Ik kan dat niet verklaren. Waar ik ook geen verklaring voor heb, is waarom Engelsen (behalvedanopdezeprent)linksrijdenenderestvanEuroparechts. Ik heb daar wel eens over geschreven, en kreeg toen allerhande reacties , maar die toonden eigenlijk vooral dat die mensen het evenmin wisten. Mooie brieven, dat wel, over ridders die hun speer in hun rechterhand houden en om ongewenst geprik te voorkomen zou men elkaar langs rechts passeren. Waren Engelse ridders linkshandig en die van het vasteland rechtshandig? Of was men in Engeland minder bang voor een onbedoeld steekje met een speer? Niemand kwam er 149 echt uit, en toch neem ik aan dat er een oorzaak of een verklaring is. Alleen, mij is die vooralsnog niet bekend. En het troost me om te weten dat ik niet de enige ben. Wat ook zoiets is: rugtitels van boeken. Kijk ik in een boekenwinkel bij de Franse en de Duitse boeken, dan moet ik mijn hoofd naar links buigen; bij de Nederlandse en de Engelse boeken daarentegen naar rechts. Hoe komen Fransen en Duitsers aan die averechtse gewoonte? Ja, ik vind de draai naar links averechts. Niet omdat het menselijk hoofd zich daartegen zou verzetten, maar wel de logica. Leg een boek op tafel. Gewoon op tafel. Tien tegen één dat u dat boek zo neerlegt dat de voorzijde boven ligt. Er zijn mensen die een boek andersom neerleggen, maar ik meen dat de natuurlijke positie van een op tafel liggend boek zo is, dat men de voorzijde, en daarmee auteur en titel kan zien. Welnu, als een boek zich dus in zijn natuurlijke positie op tafel bevindt, dan kan men van een Nederlands of een Engels boek de rugtitel lezen. Van een Frans of Duits boek staat de rugtitel dan ondersteboven. Ik geef toe dat als een land eenmaal gekozen heeft voor het een of voor het ander, het moeilijk te veranderen is. Van alles door elkaar word je gek. Dat is de toestand in de boekenkast van menige lezer die daar boeken in verschillende talen heeft staan. Voor de Franse moet het hoofd naar links om de titel te kunnen lezen, voor de Engelse en de Nederlandse moet het hoofd naar rechts gewend. Ik heb daar een grote hekel aan, aan dat knikkebollen, en plaats Franse en Duitse boeken precies om deze reden, als het ware voor straf, ondersteboven in mijn boekenkast. Ze hebben het ernaar gemaakt! En op deze manier staan alle rugtitels weer in dezelfde richting. Goed, veranderen is moeilijk. Maar hoe is dit alles zo gekomen? Ik heb geen flauw idee, maar ik zou het wel graag willen weten. Interessant aan dit geval is nog dat Engeland nu eens niet in de uitzonderingspositie is. Zodat de verklaring waarschijnlijk niet in de Napoleontische tijd gezocht moet worden. Belgische boeken, ook de Nederlandstalige, volgden een tijd lang het Franse voorbeeld. Ik stel 150 vast dat dat met het Nederlandstalige boek in België steeds minder het geval is. Zodat er tenminste één cultureel aspect is waarin Vlamingen meer gelijklopen met de Nederlanders dan met de Walen. ...