Met (het) oog op morgen: Opstellen over taal, taalverandering en standaardtaal

Met (het) oog op morgen

71 Met (het) oog op morgen In David Copperfield van Charles Dickens komt een kostschoolhouder voor die werkt aan een Grieks woordenboek. Het is de eigenaar van de school waar de jonge David eindelijk, door toedoen van zijn tante Betsey Trotwood, een rustige tijd beleeft. Een aardige maar wat wereldvreemde man, die kostschoolhouder. Al zijn vrije tijd steekt hij in dat woordenboek. Altijd heeft hij in zijn broekzakken briefjes en strookjes papier, met weer een Grieks woord dat erin moet. Hij komt verschillende keren ter sprake, ook lang nadat David van school is. We horen steeds dat hij goed vooruitgaat met zijn woordenboek. Maar voor de lezer is al bij de eerste vermelding duidelijk dat het nooit af raakt. Op de voorlaatste bladzijde wordt hij, intussen hoogbejaard, nog eenmaal genoemd. En Dickens vertelt ons dat hij dan ‘ergens in de letter D’ is. Op de een of andere manier heeft die kostschoolhouder me erg getroffen. Ik denk vaak aan hem. Waarschijnlijk omdat ik ook altijd met briefjes en knipsels in de weer ben voor een dik boek. En ik sluit niet uit dat ook mijn omgeving al sedert de eerste vermelding een hard hoofdheeftindevoltooiingervan.HetmoetoverigensnieteenGrieks woordenboek worden, maar een geschiedenis van onze grammatica.6 Wat staat er op zo’n briefje van mij? Bijvoorbeeld deze zin, genoteerd uit NRC/Handelsblad van 13 november 2002:| een groot aanbod aan kleding, voedsel en (...) met oog op het einde van de heilige maand. Dat is een zin om te noteren. Zo’n zin is het noteren waard, omdat ik zelf, denk ik, zou schrijven: met het oog op. Ik ben daar overigens niet helemaal zeker van. Misschien zeg ik ook wel eens met oog op. Maar meestal toch met het oog op. Hoe zit dat? 72 In woordenboeken kan ik niets vinden over met oog op. Alleen maar met het oog op. Een kleine rondgang op het internet levert veel voorbeelden zonder lidwoord op. Zoals:| Het bestuur van de Chinese hoofdstad Peking heeft het spugen op straat verboden. De maatregel is een nieuwe poging de miljoenenstad ‘schoon’ te maken met oog op het communistische partijcongres in november en de Olympische Spelen van 2008;| Mede met oog op het personeel is het goed als er rust komt aan dit front;| dit met oog op een aangenamer en vlotter rijgedrag. Overigens vind je daar nog heel veel meer gevallen mét lidwoord. Toch, de lidwoordloze ogen zijn niet zeldzaam. Ik begin te denken dat er iets aan het veranderen is, en dat met het oog op stilletjes bezig is te worden tot met oog op. De voorbeelden klinken me al niet eens zo gek in de oren. Gauw noteren dus, want wellicht vind ik er over tien jaar niets bijzonders meer aan. Zijn er meer van die gevallen? Hoe staat het met in de loop van? Daar zou in loop van mij toch raar aandoen. En ik denk: de meeste mensen. Toch komt het al geregeld voor. Wie zoekt op in loop van, vindt genoeg voorbeelden:| IT-Bedrijf marviQ wil in loop van 2002 naar de beurs;| In loop van het schooljaar zijn er in het basisonderwijs gemiddeld ongeveer 1000 nieuwe vacatures (FTE) ontstaan per maand;| Ik hou het erop dat woensdag en donderdag zachter zijn en dat in loop van donderdag een overgang plaatsvindt naar koude noordelijke stroming. Nu word ik helemaal nieuwsgierig, en ik ga ook eens zoeken naar aan hand van en in licht van. Massa’s voorbeelden:| In de lezing Vormstudie wordt aan hand van historische voorbeelden (o.a. Amsterdam, Barcelona en Bath) een kort overzicht gegeven van verschillen in benaderingen bij de ruimtelijke organisatie van de stad; 73| Daarvoor wijzen wij u de weg aan hand van aanbevolen lectuur en lijstjes met gespecialiseerde musea;| De samenstelling van de VN-Veiligheidsraad dient herbekeken te worden in licht van de actuele situatie;| Het is in licht van deze sociale voorzieningen dat bij het bedrijf voortdurend onderzoek werd verricht aan de arbeidsomstandigheden. Het ziet ernaar uit dat deze zogenoemde voorzetseluitdrukkingen bezig zijn hun lidwoord te verliezen. Als dat zo is, is de oorzaak van de verandering niet ver te zoeken. Lidwoorden hebben in onze taal een functie als ze bij een zelfstandig naamwoord staan. Dan zullen we ze niet zo gauw weglaten. Maar met het oog op en aan de hand van en soortgenoten zijn al heel lang vaste verbindingen geworden. De eenheid als geheel doet nu dienst als voorzetsel. Binnen...