Macedonian: A Course for Beginning and Intermediate Students

14. Geography of Macedonia, Travel

321 14. Geography of Macedonia, Travel 14.1 Verbal adjectives 14.2 Word order 14.3 Passive constructions with се 14.4 Conjunctions дури (да, не), додека (да, не) Географија Лилјана: Бранко, помогни ми, слези долу да видиш каде се куферите и донеси ми ги. Треба да се спремиме оти има само два дена пред тргнувањето. Бранко: Мамо, чекај малку, гледам на картата на Македонија и не можам да го најдам Брајчино. Лилјана: Дали ја гледаш јужната граница на Македонија со Грција? Бранко: Да . . . Лилјана: Добро, дали ги гледаш езерата на југозапад, Охридското и Преспанското? Бранко: Не, тука пишува Дојранско езеро. Лилјана: Бранко, Дојранското езеро се наоѓа на југоисток, ти реков- гледај на југозапад. Бранко: А, еве ги! Лилјана: Добро, гледај на север од Преспанското Езеро и ќе го видиш Ресен. Ресен е познат по јаболката. Oд Ресен патот оди по брегот на езерото дури до Љубојно. Потоа продолжува нагоре до Брајчино. Бранко: Многу е блиску до Грција! Не знаев дека има толку реки во Македонија. Еве ја реката Вардар. Тече дури до Егејското Море. Од Охридското Езеро има друга река - Црни Дрим. A дали е ова реката во коjaшто има јагули? Лилјана: Не ми се верува дека се сеќаваш на приказната за јагулите коишто пливаат дури до Мексиканскиот Залив и се враќаат со малите во Охридското езеро! Толку ти беше лошо кога ти раскажував! Бранко: Гледај колку планини има! Лилјана: Да, има многу. Да беше зима ќе одевме на скијање. Бранко: Веќе сум слушнал за Пелистер што е блиску до Битола. Лилјана: На Пелистер има многу убав национален парк. Познат e по специјалниот бор, молика. Има и камени реки! Ќе треба да ги видиш не само нив, туку и двете мали езера на врвот. Ги викаат Пелистерски Oчи. Бранко: А има ли нешто интересно зa Галичица? Лилјана: Галичица e меѓу Охридското и Преспанското Езеро. Ако се качиш на врвот можеш да ги видиш двете истовремено. Има прекрасен поглед! Бранко: Знаеш што, може ли јас да не одам на свабата и да се качам на сите овие планини? Лилјана: Бранко, сега е подобро да мислиме на пакувањето. Донеси ми ги куферите. Имаме само два дена пред да тргнеме. Танас: Лиле, немој да ги заборавиш пасошите. Тие се на масата во спалната. Ќе биде лошо да стигнеме на аеродромот без нив! 14 ♪ Лекција 14 322 Вежба 1: Прочитајте/Слушнете го разговорот и поврзете ги местата со соодветните информации: Read/Listen to the conversation and connect the places with the appropriate information. Брајчино Пелистер Црни Дрим Ресен Галичица Вардар 11. Се наоѓа блиску до Битола. 12. Таму живеат баба Калина и дедо Диме. 13. Тече низ Скопје дури до Егејеското Море. 14. Родното место на Лилјана и Мира. 15. Од врвот може да се видат двете езера. 16. Национален парк познат по борот молика. 17. Тече од Охридското Езеро. 18. Има интересни камени реки. 19. Се наоѓа до јужната граница блиску до Преспанското Езеро. 10. Езерата Пелистерски Очи се на врвот. 11. Од таму јагулите одат преку океанот. 12. Познат по јаболката. 13. Се наоѓа меѓу Охридското и Преспанското езеро. Вежба 2: Гледајте на картата и најдете ги следниве градови, села, реки, планини, и езера Градови и села: Брајчино, Ресен, Љубојно, Битола, Скопје, Куманово, Прилеп, Велес, Тетово, Кочани, Струмица, Гевгелија Кои од нив се на север? на исток? на запад? на југ? Кои од овие места се поголеми, а кои помали? Планини: Пелистер, Галичица, Солунска Глава, Царев Врв Којa од нив е највисока? Реки и езера: Вардар, Треска, Црни Дрим, Беровско езеро, Дојранско езеро, Мавровско езеро, Охридско езеро, Преспанско езеро, Матка Каде се наоѓаат секоја/секое од нив? Која река е најдолга? Кое езеро е најмало? 323 Лекција 14 Котлини: Пелагонија, Полог, Скопската Котлина, Кочанско Поле Каде се наоѓаат? Која котлина е најголема? Вежба 3: Одговорете на следниве прашања: Каква е географијата на вашата земја? Дали има котлини, шуми, рамнини, планини, езера, реки? Кои се најпознати и каде се наоѓаат? Кои планини се многу високи? Кои реки се најдолги? Кои градови се најпознати? Каква е климата во зима? во лето? Вежба 4а: Пакување Семејството Наумовски се подготвува за патувањето. Овие две листи со предмети за пакување се на Бранко и на Билјана. Прочитајте ги и кажете која листа е на Бранко, а која на Билјана. По што се разликуваат? А._____________ Б._____________ 2 ветровки 4 пара фармерки 1 пар долги панталони 1 сако 10 маици 2 пара тренерки 5 кошули 3 пара кратки панталони 1 вратоврска 1 шал ракавици 3 пара патики 3 пара чевли 1 пар сандали 1 пар чизми 5 пара чорапи 7 пара гаќи 4 долни маици 2 пара гаќи за капење 1 голема крпа четка за заби паста за заби четка за коса шампон брич тапан 1 ветровка 1 пар фармерки 2 пара долги панталони 1 џемпер 3 маици 3 блузи 2 здолништа 2 пара кратки панталони 2 фустана 1 марама 1 пар патики 2 пара чевли 1 пар сандали 3 пара чорапи 7 пара гаќи 2 брусхалтера 1 костим за капење 1 голема крпа чадор очила за сонце сапун четка за заби паста за заби чешел шминка накит 4б: Разговарајте во парови: Бранко има премногу работи и не може сите да ги стави во куферот. Кажете што ќе му треба, а што нема да му треба? Што би му советувале да остави. 4в: Разговарајте во групи. Кога би морале да земете само 5 работи на некое патување, кои работи од горните листи би ги избрале. Објаснете зошто. Лекција 14 324 Вежба 5а: Одговорете на следниве прашања Дали сте биле во странство? Каде сте биле? Како сте патувале? Со авион? со воз? со брод? со кола? Што носевте? Дали сте биле во Африка? Во Азија? Во Jужна Америка? Австралија? Колку време сте престојувале таму? 5б: Дали сте патувале со авион? Што правите вие кога патувате? Како го поминувате времето? Читате ли? Играте карти? Спиете? 5в: Дали некојпат сте отишле на патување и сте заборавиле нешто многу важно? - Прочитајте ги следниве случки и пополнете ги речениците. 1. Иван заборавил ____________. 2. Маргарита не понела ____________. 1. Иван раскажува: Пред неколку години патував со воз во Белград на една конференција. Времето беше сончево и топло. Но кога стигнав таму рано наутро врнеше силен дожд, а јас немав чадор. Бидејќи изгледаше дека ќе врне цел ден, морав да купам чадор ама во близината имаше само еден екслузивен бутик со скапи чадори. Што да правам? Морав да купам чадор којшто чинеше толку, колку што би дал за пет чадори во Скопје! 2. Мира раскажува: Еднаш патував со една студентка од Холандија. Таа сакаше да си купи хармоника во Софија. Беше април и во Скопје беше пролет па за Маргарита тоа беше веќе време за сандали. Но, кога пристигнавме во Софија, таму паѓаше снег. Заборавив кога тргнавме колку повисоко од Скопје е Софија и дека може да биде многу постудено. Маргарита требаше веднаш да си купи чевли и чорапи и џемпер! 5г: Раскажете за нешто слично што ви се случило вам. 14.1 Verbal adjectives Verbal adjectives (глаголска придавка) are adjectives that are formed from verbs, hence the term verbal adjective. You have already learned some verbal adjectives. In the sentences below, the verbal adjectives are underlined, for example: Многу сакаме печени пиперки. Во овој ресторан има одлична пржена риба. Баба ми ќе прави полнети пиперки. Се сретнавме со еден познат македонски автор. 325 Лекција 14 Брат ми е женет. Тетка му е мажена. Тој веќе е побелен. Like all other adjectives, the verbal adjectives must agree with the noun they modify in gender and number, e.g.: masculine пржен компир feminine пржена риба neuter пржено јајце plural пржени печурки 14.1.1 Formation of verbal adjectives Verbal adjectives are formed from either the aorist stem or the imperfect stem. The stem vowel determines which form to use as the base. There are some verbs that have two possible stemvowels . 14.1.1.2 Verbs with the stem vowel -a in the aorist The aorist stem is used for all verbs having the stem vowel -a in the aorist. This includes: a. all a-stem verbs; b. the large class of e-stem verbs which change e → a in the aorist; c. the small class of i-stem verbs which change и → а in the aorist. verb group: aorist a-stem verbs, e.g. прочита тој прочита e-stem verbs which change e → a, e.g. падне тој падна i-stem verbs which change и → a, e.g. изброи тој изброја To form the verbal adjective, add one of the following endings to this -a stem vowel: a. If the stem vowel is preceded by -н or -њ: add -т for masculine, -та for feminine, -то for neuter, -ти for plural: падна: паднат, падната, паднато, паднати бања (bathe): бањат, бањата, бањато, бањати b. If the stem vowel is preceded by anything other than these two consonants: add -н, -на, -но, -ни: прочита: прочитан, прочитана, прочитано, прочитани изброја: избројан, избројана, избројано, избројани Лекција 14 326 These forms are summarized in the table below: Verbal adjective formation for verbs with aorist in -a 3rd sing. non-past aorist stem vowel Verbal adjective masculine feminine neuter plural А-група прочита прочит-а прочит-а-н прочит-а-н-а прочит-а-н-о прочит-а-н-и Е-група покаже покаж-а покаж-а-н покаж-а-н-а покаж-а-н-о покаж-а-н-и почне почн-а почн-а-т почн-а-т-а почн-а-т-о почн-а-т-и И-група изброи изброј-а изброј-а-н изброј-а-н-а изброј-а-н-о изброј-а-н-и 14.1.1.3 Verbs with other stem vowels in the aorist The imperfect stem is used for all other verbs. Remember that in the imperfect of both perfective and imperfective verbs there are no exceptions to the rule that -и changes to -е and -е stays -е. The choice between the -т endings and -н endings is the same as above: if the stem vowel is preceded by -н (there are no verbs in this group which end in -њ), add -т; if preceded by anything else, add -н. These forms are summarized in the table below: Verbal adjective formation for other -и and -е group verbs based on the imperfect stem (i.e. verbs without -a in the aorist) 3rd sing. non-past imperfect stem vowel Verbal adjective masculine feminine neuter plural И-група прав-и прав-е пра-е-н прав-е-н-а прав-е-н-о прав-е-н-и покани покан-е покан-е-т покан-е-т-а покан-е-т-о покан-е-т-и Е-група даде дад-е дад-е-н дад-е-н-а дад-е-н-о дад-е-н-и дојде дојд-е дојд-е-н дојд-е-н-а дојд-е-н-о дојд-е-н-и 327 Лекција 14 14.1.1.4 Verb types with two possible stem-vowels Two groups of verbs have alternative forms of the verbal adjective. 1. The first is the class of verbs ending in -ере, e.g., разбере, собере, избере. The following are possible adjectival pairs for them, one based on the aorist, the other the imperfect stem. Note: the forms based on the aorist are preferred. aorist stem: разбран собран избран imperfect stem: разберен соберен изберен 2. The second group with two forms is the group of и-stem verbs having both an и-stem and an а-stem aorist e.g., изброи has two aorists: изброив and избројав. The two possible forms of the verbal adjective are, as expected, изброен and избројан. Вежба 6: Generate all possible verbal adjectives for the following verbs. Be sure to provide all forms in both the singular and plural: 1. уреди 4. избере 7. крши 10. седне 2. издаде 5. облече 8. стигне 11. отвори 3. легне 6. земе 9. игра 12. прочита 14.1.2. Uses of the verbal adjective The verbal adjective has a number of important uses. In this chapter we will focus on four of these: 1. simple adjective 2. passive voice formation 3. substitute for a relative pronoun and verb in a subordinate relative clause 4. сум perfect-like constructions with intransitive verbs 14.1.2.1 Simple adjective You have already seen examples of the verbal adjective used as an adjective. It agrees with the noun it modifies in gender and...