In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content:

  • Rebozo, and: Rebozo, and: Muskuy, and: Sueño, and: Mushuk nina, and: Fuego nuevo, and: Kintikuna, and: Colibríes
  • Lucila Lema

Comunicadora social, videasta, traductora, promotora cultural y poeta kichwa Otavalo. Colaboró en organizaciones indígenas como CONAIE, ECUARUNARI y CONFENIAE. Presentadora en el noticiero Willaykuna de Ecuador TV. Obtuvo el premio al mejor video de medicina tradicional en el III Festival de Cine y Vídeo de la Primeras Naciones de Abya Yala 1999, otorgado por la CONAIE. El premio publicación, en la modalidad testimonio escrito, en el concurso Mujeres Imágenes y Testimonios 2000, otorgado por el colectivo Mujer, Imágenes y Testimonios. Su poesía ha sido incluida en el libro Las palabras pueden: los escritores y la infancia, editado por la UNICEF. En la antología La Nueva Poesía Hispanoamericana, publicado en España. En las antologías Poesía Escrita por Mujeres Indígenas del Ecuador y Poesía de Mujeres Indígenas Latinoamericanas, ambas editadas por el Ministerio Coordinador de Patrimonio del Ecuador. Organizadora del Festival Internacional de Literaturas de Abya Yala “La Fiesta del Maíz”, y coordinadora de la primera edición del libro Hatun Taki, poemas a la madre tierra y a los abuelos; y del texto Chawpi Pachapi Arawikuna, nuestra propia palabra, memorias de la tercera y cuarta edición de dicho encuentro.

Rebozo

Yana shunku urku chakipi tuparika, ñukanchikchakishka, kunkashka shimikunapak mishiki yakukashka. Mana maypipash samayta tarishka, ñukanchikchakikunapak chiriklla allpa kashka. Ñukanchiktakichikik, upalla pachakunapak sumak rimay kashka.

Kay yaku llaktapi tupari aycha illa, tullu illa, samay illapurinakuypak, kawsachik samay kashka. Muskuypimi,rukukuna, ñukanchikta rikushka. Paykunami, kanmanñuka puka rebozota charichishka. Ñukaman, kanpakhatun shutita, ñuka yawar purikuk kanpak shimitapash.

Muskuy

Kanpak makikunata takarishkanimi. Kanpak shimitauyashkanimi. Ñuka umapi yakuta, sacha sisakunatachurakukta rikushkanimi. Tuta kanpak ñawitarikushkanimi. Hatun mama, ñuka muskuypi kantariksirkani.

Rebozo

Volver a vernos al pie de esta montaña de corazónnegro es agua de panela para nuestros labios secos,olvidados. Es tierra fresca para nuestros pies que noencontraron descanso en otro suelo. Es palabranombrada para este profundo silencio que nos persigue.

Este estar aquí, en el pueblo de agua, es respiro hondopara nuestros cuerpos ya sin carne, sin huesos, sinaliento. Los antiguos nos han visto en sus sueños. Tehan entregado mi rebozo rojo. A mí, tu nombreprodigioso y tu boca donde fluye mi sangre.

Sueño

He tocado tus manos. He escuchado tu voz. Te hevisto poner agua y flores silvestres en mi cabeza. Heencontrado tus ojos de noche. Te he conocido abuela,en mi sueño. [End Page 215]

Mushuk nina

Munaylla pachakuna manara kunkarishkachu.Pumakunapak samay karuta purinakunrami.Mamakuna tullpa ninakunata wañuchishkami.Shuyashka pachakunapash pukushkamipilchimanta munaypash hicharinkunmi.Imbabura urkupash mishki yakuta upyashkamimuyuynti urkukunakarin macharishkamari,Yaya misikarin killapa ishkay wawakunata kuyanmi,Wañuy shamun shinaUpalla tutakuna chayamushkaMana llantuyuk inti tikramushkaTaytakuna ninata rakinakunmiKaypi sakirishkakunapakMushuk nina chayamushkami.

Kintikuna

Kampa kunkay: ñuka punkupi kawsak yura, intimanta,tamyamanta, wayramanta yachak, shinapash manashuk allpata yachak, ñuka allpatalla.

Kanpak kunkay: ñawpa rimaykunata, chakisarushkakunata riksik chaka, shinapash mana shukchaki sarushkakunata yachak, ñuka chaki sarushkatalla.

Kampa kunkay: kiwa, llullu yamta ashna huntahawapacha, shinapash mana shuk ashnata nin, ñukayawar ashnatalla.

Kanpak kunkay, ñuka kunkay: amsayayta, huchuta,mutyayta riksik, shinapash mana shuk mikunata riksik,ñukanchik shimikunatalla.

Manachu nirkanimi shunkulla, ñukanchik kunkaynishka, mana kunkaychu, pi kunkakpash illanmi. Kaykunkay nishka, punchan punchan ñukanchi shunkuukupi tushunakun kintikunata mana tukuchinkachu.

Fuego nuevo

El tiempo aún no ha perdido su encantamiento,la esencia de los pumas envuelve las lejanías.Las mamas han apagado los fogones.Las horas han fermentado la espera,el pilche derrama ya sus ansias.El Imbabura se ha bebido la savia,embriagados están los cerros vecinos.El gato gigante ama a dos hijas de la luna.No hay muertos, no,es solo que silencio se ha tomado la noche…Ha vuelto el sol sin sombra.Reparten los taytas los fuegospara los que aquí nos quedamosel gran fuego ha regresado.

Colibríes

Tu olvido: árbol que habita en mi puerta, que conocede sol, de lluvia, de viento...

pdf

Share